Işık ile karanlığın ezelî mücadelesi, Zerdüşt’ün sözlerinde yankılanır.
Zerdüştlük (İng: Zoroastrianism, Alm: Zoroastrismus, Fr: Zoroastrisme), MÖ 1. binyılda İran coğrafyasında ortaya çıkan, tek tanrılı inanç sistemine sahip, kadim bir dinî ve felsefî gelenektir. Adını, bu inancın kurucusu kabul edilen peygamber Zerdüşt’ten alır. Zerdüştlüğün kutsal kitabı Avesta, ahlaki düalizm (ikilik) anlayışına dayanır:
Işık ve karanlık, iyilik ve kötülük, Ahura Mazda (iyilik tanrısı) ile Angra Mainyu (kötülük ruhu) arasındaki mücadele, evrenin ve insanın kaderini belirler. İnsan, bu kozmik mücadelede etik bir seçim yapmakla yükümlüdür. Doğru düşünce (Humata), doğru söz (Hukhta) ve doğru eylem (Hvarshta), Zerdüştlüğün temel ilkeleridir.
Zerdüştlükte ateş, saflaştırıcı ve kutsal bir unsur olarak merkezi bir yere sahiptir. Ateş tapınakları, ibadet ve arınma mekânlarıdır. Ancak Zerdüştlük, ateşe değil, onun temsil ettiği ilahi aydınlığa inanır.
Zerdüştlük, özellikle Ahameniş, Part ve Sasani İmparatorlukları döneminde resmî din olarak benimsenmiş ve İran kültürünün temel taşlarından biri hâline gelmiştir. Sasani döneminde merkeziyetçi bir ruhban sınıfı etrafında kurumsallaşmıştır.
Ancak 7. yüzyılda İslam’ın İran’a gelişiyle birlikte Zerdüştiler azınlık konumuna düşmüştür. Bir kısmı Hindistan’a göç ederek Parsîler olarak varlığını sürdürmüş; bugün hâlen Hindistan’da, özellikle Mumbai’de yaşayan Parsî toplulukları Zerdüştlüğün izlerini taşımaktadır.
Zerdüştlüğün etkisi yalnızca dinî sınırlarla kalmamış, Yahudilik, Hristiyanlık, İslam, Maniheizm ve Bahailik gibi dinlerin kozmolojisi ve melek inançlarını da etkilemiştir. Nietzsche’nin “Böyle Buyurdu Zerdüşt” adlı eseriyle birlikte Batı felsefesinde sembolik bir figüre dönüşmüştür.
► Zerdüştlük tek tanrılı bir din midir?
Evet, Zerdüştlük Ahura Mazda adındaki yüce tanrıya inanır. Ancak kozmik ikilik nedeniyle bazı araştırmacılar onu dualist bir inanç sistemi olarak da tanımlar. Bu ikilik Tanrı’nın değil, varoluşun doğasındaki iyi ve kötü güçlerin mücadelesidir.
► Zerdüşt tarihi bir kişi midir, mitolojik mi?
Zerdüşt’ün yaşamı ve kimliği hâlen tartışmalıdır. Bazı tarihçilere göre MÖ 1200’lerde yaşamıştır, kimilerine göre ise daha sonra. Ancak öğretileri, Avesta metinleri aracılığıyla sistemleşmiş ve tarihsel etkiler yaratmıştır.
► Zerdüştlükte ahiret inancı var mıdır?
Evet. Zerdüştlüğe göre insanlar ölümden sonra “Çinvat Köprüsü”nden geçer. İyi insanlar bu köprüden cennete, kötü insanlar ise cehenneme düşer. Bu yönüyle Zerdüştlük, semavi dinlerin cennet-cehennem anlayışını etkilemiştir.
► Ateşin sembolik anlamı nedir?
Ateş, Zerdüştlükte Tanrı’nın ışığını, bilgeliği ve ahlaki saflığı temsil eder. Aynı zamanda kötülükten arınmanın, zihinsel berraklığın ve ruhsal aydınlanmanın simgesidir.
► Zerdüştlük bugün hâlâ var mı?
Evet. İran, Hindistan, ABD ve Kanada başta olmak üzere dünyada 100.000’den fazla Zerdüştî yaşamaktadır. Parsî toplulukları bu inancı yaşatmakta, kültürel gelenekleri korumaktadır.
Nietzsche’nin “Böyle Buyurdu Zerdüşt” adlı felsefî romanı, Zerdüşt’ü bir peygamber değil, değerleri yeniden kuran sembolik bir figür olarak işler. Stanley Kubrick’in 2001: A Space Odyssey filminde kullanılan “Also Sprach Zarathustra” (Richard Strauss) adlı senfonik eser, bu metne gönderme yapar.
Video oyunlarında (Assassin’s Creed, Civilization serisi) ve bazı çizgi romanlarda Zerdüştlük, antik dinler ve mitolojik güçler bağlamında karşımıza çıkar. Ayrıca ateş kültü, fantezi edebiyatında (örneğin Game of Thrones’daki R’hllor inancı) Zerdüştî etkiler taşır.
Zerdüştlük, sadece eski bir inanç sistemi değil, insanlık tarihinin etik ve metafizik sorularına verdiği ilk büyük yanıtlardan biridir. İyiliğin ve kötülüğün, ışığın ve karanlığın çatışması, bugün hâlâ bireysel ve toplumsal kararlarımızı şekillendiren temel metaforlardandır. Zerdüştlük, bu ikiliği kavramsallaştıran ve onu etik bir eylem çağrısına dönüştüren kadim bir sestir.
► VİCDAN
► ZEN FELSEFESİ
► AHURA
► HÜRMÜZ
► DİJİTAL TAPINAKLAR
