Kappa’dan Kitsune’ye, Tanrı değil ama iblis de olmayan garip varlıklar evreni: Yōkai’ler. Japon halk mitlerinin ürkütücü, oyunbaz ve zamansız misafirleri.
Yōkai, Japon folklorunda doğaüstü varlıkları tanımlamak için kullanılan geniş bir şemsiye terimdir. Bu terim altında hayaletler (yūrei), canavarlar, hayvan ruhları, lanetlenmiş objeler, garip insan dışı figürler yer alır. Yōkai’ler kötü niyetli olabileceği gibi oyunbaz ya da koruyucu da olabilir. Her biri bir korkunun, doğa olayının ya da açıklanamayan durumun mitolojik temsilidir.
Kimi Yōkai’ler insanları kandırır (Kitsune – tilki ruhu), kimileri sudan çıkarak çocukları kaçırır (Kappa), bazıları da bir evin içinde unutulmuş çaydanlık gibi nesnelerin ruh bulmuş hâlidir (Tsukumogami).
Yōkai inancı, Japonya’da Heian döneminden (8. yy) beri halk hikâyelerinde, çizimlerde ve edebi metinlerde yer alır. Edo döneminde (1603-1868) resimli halk kitaplarında (kibyōshi) Yōkai’lerin görünüşleri standartlaşmış, birçoğu isimlendirilmiş ve kataloglaştırılmıştır. Meiji dönemiyle birlikte bilimsel düşünce ve Batı etkisi artarken, Yōkai’ler daha çok kültürel semboller olarak varlığını sürdürmüş, Showa döneminde ise özellikle Mizuki Shigeru’nun mangalarıyla yeniden popülerlik kazanmıştır.
Günümüzde Japonya’da hâlâ yerel festivallerde Yōkai temsilleri görülür, müzelerde özel Yōkai sergileri açılır ve bazı yerel turizm politikaları, bölgeye ait bir Yōkai anlatısını pazarlama stratejisi olarak kullanır.
Yōkai’ler tamamen hayal ürünü müdür, yoksa belli doğa olaylarını açıklamak için mi doğmuşlardır?
Her ikisi de. Örneğin bir dağın ardında aniden oluşan sis perdesi Tanuki adlı bir Yōkai ile açıklanabilir. Çocukların nehir kenarında boğulmalarıysa Kappa’ya bağlanır. Bilinmeyen ya da ürkütücü olanı anlamlandırma ihtiyacı, Yōkai anlatılarını doğurmuştur.
Tüm Yōkai’ler korkutucu mudur?
Hayır. Bazı Yōkai’ler sevimli, bazıları ise yardımseverdir. Örneğin Zashiki-warashi, evde yaşayan küçük bir çocuk ruhudur ve evin bereketini artırdığına inanılır. Ancak ev terk edilirse kaybolur.
Yōkai’ler neye benzer? Belli bir formu var mı?
Yōkai’lerin biçimleri son derece çeşitlidir. İnsan formunda, hayvan şeklinde, ikisinin karışımı olarak ya da tamamen garip yaratıklar şeklinde tasvir edilebilir. Bazı çizimlerde bir şemsiye (karakasa-obake) bile göz ve ayak sahibi olup canlanabilir.
Yōkai inancı modern Japon toplumunda nasıl karşılanıyor?
Yōkai’ler, Japon kültür endüstrisinin hem folklorik hem de eğlence boyutuyla benimsediği önemli figürlerdir. Anime, manga, sinema ve hatta reklam kampanyalarında sıkça karşımıza çıkarlar. Modern Japonya’da “inanç”tan çok “kültürel motif” olarak yaşatılırlar.
Yōkai’lerin Batı’daki karşılıkları nelerdir?
Batı’da hayalet (ghost), cin (demon), canavar (monster) gibi ayrımlar yapılırken, Yōkai bunların hepsini kapsayan ve hem metafizik hem kültürel işlev gören çok daha geniş bir kategori oluşturur. Avrupa’da örneğin “banshee” ya da “kobold” gibi halk mitolojisi yaratıkları Yōkai’lere en çok yaklaşan varlıklardır.
Manga ve Anime: GeGeGe no Kitaro, Natsume’s Book of Friends, Spirited Away (Chihiro’nun Ruhlar Diyarı)
Oyun: Nioh, Yo-kai Watch, Ōkami
Sinemada: Takashi Miike’nin The Great Yokai War (2005)
Müzede: Sakaiminato’daki Mizuki Shigeru Yōkai Müzesi
Günlük Yaşamda: Japonya’da birçok il ve kasaba, kendine ait bir Yōkai maskotu veya efsanesiyle turistik tanıtım yapar.
Yōkai’ler, Japon kültürünün hem arkaik hem çağdaş anlatılarında yaşayan canlı mitlerdir. Sınırda yaşarlar: insanla hayvanın, gerçek ile hayalin, iyilik ile kötülüğün, doğayla toplumun arasında. Japonların doğayla olan sezgisel ilişkisini, bilinmeyen karşısındaki yaratıcı yorumlama biçimlerini ve mizah duygularını anlamak isteyen herkes için Yōkai’ler ideal bir başlangıçtır.
► POPÜLER KÜLTÜR
► RUH
► LANETLİ NESNELER
► ANİME ESTETİĞİ
► YUKIO MISHIMA
