Yerlilik, doğduğun yerde olmak değil; ait olduğunu savunmak, dışarıya mesafeni ilan etmektir.
Yerlilik, bir topluluğa, kültüre ya da coğrafyaya aidiyet iddiasıdır; ancak bu aidiyet, sadece doğumla ya da konumla değil, değerlerle ve duygusal bir bağla tanımlanır. Kavram, hem siyasal hem kültürel hem de ekonomik düzeyde kullanılır. Kültürel bağlamda yerlilik; “bizim olan”, “bize ait”, “bizden çıkan” gibi ifadelerle dışarıya kapalı bir öz tanımlama biçimidir. Siyasal bağlamda ise yerlilik, küresel değerlere ya da dış etkilere karşı bir savunma pozisyonu olarak kullanılır: millî olana, özgün olana, geleneksele sahip çıkmak. Ancak bu kavram, zamanla içe kapanmanın, farklı olana kuşkuyla bakmanın, dışlayıcı kimlik siyasetlerinin zeminine de dönüşebilir. Bir şeyin “yerli” kabul edilmesi, onu otomatik olarak “iyi”, “ahlâklı” ya da “meşru” kılmaz; bu niteleme çoğu zaman bir ideolojik söylemin parçasıdır. Bu yüzden yerlilik hem bir hak talebi hem de bir tektipleştirme aracıdır.
Hayır, ama sıkça iç içe geçer. Yerlilik, belirli bir coğrafyaya ve kültüre ait olma hâliyken, milliyetçilik bu aidiyet üzerinden bir kimlik ve siyasal iddia üretir. Yerlilik daha çok “bizden olan” üzerinden tanımlanırken, milliyetçilik “bizim milletimiz”in sınırlarını çizer. Yerlilik daha kültürel bir sadakat, milliyetçilik ise politik bir üstünlük iddiası taşıyabilir.
Kimi bağlamlarda evet. Küresel değerlerin, normların ve ürünlerin yerel kültürleri bastırdığı bir çağda yerlilik, bir tür kimlik koruma mekanizması olarak ortaya çıkar. Ancak bu direnç, bazen yaratıcı bir yerel üretim teşvikine dönüşebilirken, bazen de dışarıdan gelen her şeye düşmanlık besleyen bir kapalılık yaratabilir. Yerlilik ile yabancı düşmanlığı arasındaki çizgi çok incedir.
Hayır. Ekonomik ve teknolojik alanlarda da sıkça kullanılır. “Yerli üretim”, “yerli otomobil”, “yerli yazılım” gibi ifadeler, ekonomik bağımsızlık ve özgüvenin simgesi olarak sunulur. Ancak bu alanlarda yerlilik, çoğu zaman teknik yeterlilikten çok sembolik anlam taşır. Gerçekte kullanılan parçaların ya da teknolojinin kaynağı dışarıda olsa bile, “yerli” etiketiyle bir kimlik mesajı verilir.
Yerlilik, çoğu zaman “sessiz çoğunluk” adına konuştuğunu iddia eder. Geleneksel, yerel, halktan olan, “öz” gibi kavramlarla kendini temellendirir. Ancak bu temsil hakkı tartışmalıdır. Kimi zaman yerlilik söylemi, azınlıkları, farklı kültürleri ya da alternatif yaşam biçimlerini dışlamak için bir araç hâline gelir. “Yerli ve milli” vurgusu, çokluk içinde tekliği dayatabilir.
Her ikisi de olabilir. Yerlilik, bazıları için tarihsel ve duygusal bir bağlılıkken, bazı siyasal aktörler için bir meşrulaştırma stratejisidir. Bu strateji, hem dış düşmanlara hem de içteki farklılıklara karşı bir birlik imajı çizer. Ancak bu birlik çoğu zaman çeşitliliğin bastırılması pahasına sağlanır. Bu nedenle yerlilik, hem koruyucu hem de baskılayıcı bir işleve sahip olabilir.
Kitap Dünyasında:
Edward Said – Oryantalizm: “Biz” ve “öteki” ayrımının nasıl üretildiğini çözümler.
Murat Belge – Tarih Boyunca Yemek Kültürü: Yeme alışkanlıkları üzerinden yerli olanın tarihsel dönüşümünü anlatır.
Sinemada ve Dizilerde:
Nuri Bilge Ceylan filmleri: Taşra ve kent üzerinden yerli kimlik arayışını işler.
Babam ve Oğlum, Yol, Kibar Feyzo: Yerli olanın ezilmesi, değişmesi ya da direnmesi üzerine temalar.
Diriliş: Ertuğrul: Siyasal bağlamda “yerli ve milli” temsillerin güncel örneği.
Video Oyunlarında:
Mount & Blade: Türk yapımı bir oyun olarak, yerli üretimin küresel başarıya ulaşabileceğini gösterir.
Zula: Türkiye merkezli FPS oyunu, “bizden” hikâyelerle küresel türlere alternatif sunma iddiasında.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Nâzım Hikmet, Orhan Kemal, Yaşar Kemal: Yoksulluk ve adalet temalarıyla yerli hayatların anlatıcıları.
Yerel motifleri taşıyan müzik ve halk oyunları, yerli kimliğin duygusal taşıyıcılarıdır.
Yerlilik, yalnızca bir coğrafyaya değil, bir kültürel iklime ve tarihsel hafızaya duyulan sadakattir. Ancak bu sadakat, bazen aidiyetin sıcaklığına, bazen dışlamanın soğukluğuna dönüşebilir. Yerlilik hem kök tutmak hem sınır çizmek demektir. Bu nedenle, yerliliği bir değer olarak taşımak kadar, bu değerin kimleri dışladığını görmek de önemlidir. Çünkü “yerli olan” sadece tanıdık değil, aynı zamanda siyasallaştırılmış bir kimliktir – kimin yerli sayıldığına, kimin dışarda bırakıldığına göre şekillenen bir aidiyet oyunudur.
► KÜRESELLEŞME
► ULUS DEVLET
► ASİMİLASYON
► MİLLİYETÇİLİK
► YABANCILAŞMA
