Bir çizgi roman evreni düşünün: Başrolünde bir tavşan var, ama özünde bütün bir Japon tarihine, ahlâkına ve trajedisine ayna tutuyor.
Usagi Yojimbo, Stan Sakai tarafından 1984’te yaratılan ve 17. yüzyıl Japonya’sında geçen bir çizgi roman serisidir. Ancak bu tarihsel arka plan, gerçekçi insan figürleriyle değil, antropomorfik, yani insan benzeri hayvan karakterlerle canlandırılmıştır. Serinin baş kahramanı Miyamoto Usagi, bir tavşandır – ama sıradan bir tavşan değil; başıboş gezen bir rōnin, yani efendisiz kalmış bir samuraydır. Sakai, Usagi karakterini doğrudan Miyamoto Musashi’den esinlenerek yaratmıştır. Yani her ne kadar karakter tavşan olsa da, taşıdığı sembolizm, bir milletin disiplin, yalnızlık ve onur ile örülü zihinsel tarihinde karşılık bulur.
Usagi Yojimbo’nun alametifarikası, çizgi romanların basit eğlence araçları olduğu önyargısını kırmasıdır. Zira bu seri, hem Japon estetik kodlarını, hem de samuray etiğini son derece incelikli biçimde işler. Her bölüm, bir yandan dramatik bir olay örgüsü sunsa da, arka planda Japon kaligrafisinden çay seremonisine, shinto inancından Bushidō ilkelerine kadar pek çok kültürel öğeye dokunur. Üstelik tüm bunlar, Batılı okuyucunun da anlayabileceği bir anlatı yalınlığı ve ahlaki derinlikle sunulur.
Usagi, fiziksel olarak küçük bir figürdür ama taşıdığı değerler büyüktür. Adalet, sadakat, tevazu, sessizlik… Onun yolculuğu, sadece bir samurayın değil, bir ahlaki sistemin çağdaş dünyada hâlâ anlam bulup bulamayacağının da sorgusudur. Bu nedenle Usagi Yojimbo, hem bir çizgi roman hem bir kültürel metindir.
Stan Sakai’nin zihninde Usagi Yojimbo ilk doğduğunda, bu karakterin ve çevresindeki figürlerin insan olarak çizilmesi planlanmıştı. Asıl niyeti, seriyi doğrudan Miyamoto Musashi’nin hayatı temelinde şekillendirmekti. Fakat bir gün, düşünmeden karaladığı bir eskizde, kahramanının başına topuz şeklinde bağlanmış tavşan kulakları çizdi – ve bu imgede olağanüstü bir özgünlük buldu. Usagi böylece doğmuş oldu: Görünüşüyle şaşırtıcı, ama taşıdığı anlamlarla derin ve gelenekle bağlantılı bir karakter.
İlk olarak Usagi, The Adventures of Nilson Groundthumper and Hermy adlı kısa bir hikâyede yan karakter olarak ortaya çıktı. Ancak Sakai’nin çizgisel anlatımı ve kültürel ilgisi büyüdükçe, bu tavşan samurayın yalnızca bir yan figür değil, bağımsız bir evrenin merkezi olabileceği anlaşıldı. Kurgusal dünya antropomorfik – yani insan özellikleri taşıyan hayvan karakterlerle örülü – bir doğaya büründü. Böylece ortaya, hem estetik olarak farklılaşan, hem de dramatik olarak daha esnek bir anlatı zemini çıktı.
Usagi, ilk kez 1984’te Albedo Anthropomorphics adlı antolojide yer aldı. Daha sonra Fantagraphics Books’un yayımladığı Critters dergisinde kendine tekrar yer buldu ve 1987 yılında, nihayet kendi serisine kavuştu. Usagi Yojimbo bugüne kadar dört ayrı yayınevi tarafından yayımlandı:
Fantagraphics: Serinin ilk cildi burada başladı (38 sayı + bir yaz özel sayısı + üç renkli özel sayı).
Mirage Comics: İkinci cilt burada yayımlandı (16 sayı).
Dark Horse Comics: En uzun soluklu dönem bu yayınevinin elindedir. 172 sayı, iki renkli özel sayı, Senso adlı mini seri (2015), The Art of Usagi Yojimbo: 20th Anniversary Edition (2004) ve Usagi Yojimbo: 35 Years of Covers (2018) bu döneme aittir. Ayrıca daha önceki ciltleri de yeniden bastılar.
IDW Publishing: Serinin dördüncü cildini üstlendi (31 sayı) ve ilk kez renkli versiyonları yayımladı (Color Classics başlığı altında). 2023 itibariyle seri, Dogu Publishing adıyla Dark Horse’a geri döndü.
Bu süre zarfında Sakai’nin bağımsızlığı da dikkat çekicidir. Usagi Yojimbo’nun telif hakları tamamen Sakai’ye aittir. Bu sayede Usagi, farklı yayınevlerinin antolojilerinde ya da yardım amaçlı basımlarda yer alabildi. Cartoon Books, Oni Press, Sky Dog Press, Wizard Press ve özellikle Toronto’daki iki hastane yararına hazırlanan Drawing the Line kitabı bu çeşitlilik içinde öne çıkar.
Sakai, biçimsel olarak da sınırları zorlamıştır. Örneğin “Green Persimmon” adlı renkli hikâyesini, Previews adlı aylık çizgi roman katalogunda on iki bölüm hâlinde yayımladı. Dark Horse Extra’da kısa hikâyeleri gazete bantları gibi sunarak başka bir türle buluşturdu. Hikâyeleri kimi zaman tek sayfalık fıkra tarzında, kimi zaman ise çok bölümlü destansı anlatılar şeklinde kaleme aldı.
Usagi, zamanla Teenage Mutant Ninja Turtles evreninin bir parçası da oldu. Üç farklı çizgi film serisine konuk oldu, oyuncak figürleri üretildi. İlk dizide karaktere “Usagi Yojimbo” adıyla atıfta bulunulduysa da, 2003 tarihli versiyonda doğru ismiyle, “Miyamoto Usagi” olarak yer aldı. Bu evrende en yakın bağı Leonardo ile kurdu; çünkü her ikisi de onur, disiplin ve sadakatle tanımlanmış karakterlerdi. Usagi’nin dünyasından Gen gibi yan karakterler de bu geçişlerde kendine yer buldu.
Sakai’nin evreni yalnızca geçmişle sınırlı değildi. 1990’ların ortasında, Usagi Yojimbo’nun gelecekteki bir torununu merkez alan Space Usagi adlı yan seri yayımlandı. Japon feodal yapısını bilimkurgu motifleriyle harmanlayan bu alt evren, politik ve stilistik açıdan ana seriye göz kırptı. 2023 yılında Space Usagi: Yokai Hunter adlı bir crossover ile bu iki zaman ekseni bir araya getirildi.
2014 yazında yayımlanan altı bölümlük Usagi Yojimbo: Senso serisi, Sakai’nin iki yıllık aradan sonra dönüşünü müjdeledi. “Senso” Japonca’da “savaş” anlamına gelir ve seride, **H.G. Wells’in “Dünyalar Savaşı”**ndan esinlenilerek Marslıların Japonya’yı istilası işlenir. Ana seriden yaklaşık 20 yıl sonrasını konu alan bu hikâye, aynı zamanda Space Usagi evrenine geçişin kapısını aralar.
2019 yılında The New York Times, IDW’nin yeni bir renkli Usagi Yojimbo serisi yayımlayacağını duyurdu. Yeni hikâye, geleneksel Japon kukla sanatı Bunraku üzerineydi ve ilk kez Tom Luth’un renklendirmesiyle yayımlandı. 2022’ye kadar süren bu dördüncü cilt, 31 sayı sürdü. Ardından Sakai, kendi kurduğu Dogu Publishing imzasıyla seriyi tekrar Dark Horse’a taşıdı. 2023 sonbaharında yayımlanan Ice and Snow adlı beş bölümlük mini seriyle yeniden okurlarla buluştu.
2017 ve 2023 yılları arasında, Usagi ile Ninja Kaplumbağalar arasındaki geleneksel işbirliği de sürdürülmeye devam etti. Özellikle 2023’te yayımlanan WhereWhen adlı beş bölümlük seri, Senso’nun doğrudan öncülü olacak şekilde kurgulandı.
2024 yılı itibariyle Sakai evreni, yeni bir boyuta daha adım attı: Boom Studios ve Dark Horse Comics iş birliğiyle yayımlanan Usagi / Mighty Morphin Power Rangers crossover sayısı, karakterin çoklu evrenlerdeki varlığını pekiştirdi.
Miyamoto Usagi, çizgi romanlardan sonra ilk kez 1987 tarihli Teenage Mutant Ninja Turtles animasyon dizisinin üçüncü sezonunda, 32. ve 34. bölümlerde izleyici karşısına çıktı. Bu versiyonda, karakterin adı doğrudan “Usagi Yojimbo” olarak kullanılmıştı – ki bu, aslında serinin adıydı. Ancak ilerleyen yıllarda bu terminolojik hata düzeltilerek, karakter kendi ismiyle, yani Miyamoto Usagi olarak anılmaya başladı.
2003 tarihli yeni TMNT animasyon serisinde Usagi, ikinci sezonun 23. ila 26. bölümlerinde boyutlar arası bir dövüş turnuvası çerçevesinde Kaplumbağalar ile karşı karşıya geldi. Bu bölümlerde yalnız değildi; serideki bir başka önemli karakter olan rinocerous bounty hunter Gen de onunlaydı. Üçüncü sezonda ise Usagi ve Gen, hem bir Noel partisinde (bölüm 1), hem de önceki sezondaki anlatının devamı niteliğindeki bir hikâyede (bölümler 22-23) tekrar sahneye çıktı. Dördüncü sezonun 13. bölümü olan “Samurai Tourist”te Leonardo ile kısa ama anlamlı bir yüzleşmesi yer aldı; bu bölümde hikâye ağırlıklı olarak Gen’in üzerine kurulmuştu. Yedinci sezonun 13. bölümü olan Wedding Bells and Bytes ise April O’Neil ve Casey Jones’un düğününde Usagi ve Gen’in de bulunduğu, çoklu evrenin birleştiği özel anlardan biri olarak kayda geçti.
Bu bölümler boyunca Usagi, yalnızca arada bir görünüp kaybolan bir figür değil; Kaplumbağaların en önemli boyutlararası müttefiklerinden biri, özellikle de Leonardo ile en yakın ruhsal bağı kurmuş bir karakter olarak konumlandı.
Usagi’nin 3D animasyonla yaratılan 2012 tarihli TMNT dizisinde yer alacağı, Eylül 2016’da duyuruldu. Bu versiyonun beşinci sezonu Tales of the Teenage Mutant Ninja Turtles başlığı altında yayımlandı. Usagi, bu sezonda “Yojimbo”, “Osoroshi no Tabi” ve “Kagayake! Kintaro” adlı üç bölümde yer aldı. Bu defa anlatı tersine döndü: Kaplumbağalar Usagi’nin boyutuna savruldu ve burada, Usagi’nin koruduğu bir çocuğu eski bir kötülüğe karşı birlikte savundular. Böylece Usagi’nin dünyası ilk kez bu denli detaylı biçimde ekranlara taşınmış oldu.
8 Şubat 2018’de, Usagi Yojimbo çizgi romanlarının CGI animasyon serisine dönüştürüleceği açıklandı. Yapım, Fransız menşeli Gaumont Animation tarafından geliştirilecekti. 15 Temmuz 2020 tarihinde Gaumont, dizinin Samurai Rabbit: The Usagi Chronicles adıyla, Netflix’te tüm dünyada yayımlanacağını duyurdu. Bu süreçte Netflix Animation da ortak yapımcı oldu. Yapımda ayrıca Atomic Monster, Dark Horse Entertainment ve animasyonları üstlenen Hindistan merkezli 88 Pictures da yer aldı. Serinin yapım sorumluluğu Doug ve Candie Langdale çiftine verildi.
Dizi, 26. yüzyılda geçen Neo Edo adlı fütüristik bir dünyada geçiyor. Merkezde, efsanevi samuray Miyamoto Usagi’nin soyundan gelen bir genç olan Yuichi Usagi yer alıyor (karaktere Darren Barnet ses veriyor). Tıpkı atası gibi, Yuichi de hem savaşçı hem de değerleriyle sınanan bir figür. Bu modern uyarlama, klasik onur, sadakat ve adalet temalarını yeni bir çağın içine yerleştiriyor. Dizi 28 Nisan 2022’de yayımlandı ve ilk sezonu 1 Eylül’de sona erdi.
Usagi Yojimbo yalnızca bir çizgi roman mı, yoksa felsefi bir anlatı mı?
Yüzeyde bakıldığında, evet: bir tavşanın maceralarıdır. Ama içerikte, Usagi Yojimbo samuray ahlâkının, sadakatin ve varoluşsal yalnızlığın görsel bir tezahürüdür. Her karşılaşma, bir ahlaki sınav gibidir. Usagi’nin düşmanlarını yenmekten çok, nefsini yenmesi gereklidir. Dolayısıyla bu seri, çocuklara yönelik bir eğlence değil, her yaşta okuyucunun üzerine düşüneceği evrensel meseleleri barındıran bir yolculuktur.
Neden karakterler hayvandır? Bu bir estetik tercih mi, sembolik bir anlatım mı?
Stan Sakai’nin hayvan karakterleri tercih etmesinin arkasında hem estetik hem anlatımsal nedenler yatar. Bu yaklaşım, hikâyenin evrenselliğini artırır. Tavşan, samuray olur; gergedan, keşiş… Karakterler bu yolla hem millî kimlikten arınır hem de daha derin semboller taşır. Ayrıca bu antropomorfik yaklaşım, şiddeti doğrudan değil, daha yumuşak bir görsellikle işlediği için şiddetin etik yükünü daha açık tartışmaya olanak tanır.
Usagi Yojimbo’nun kültürel temelleri nelerdir?
Seri, büyük ölçüde Japon tarihine, özellikle de Edo dönemine dayanır. Ancak bu tarihsel çerçeve, birebir kronolojik değil; Sakai’nin ustaca kurduğu kültürel bir alegoridir. Bushidō (savaşçının yolu), Shinto, Zen Budizm, noh ve kabuki tiyatroları, Japon folklorundan yaratıklar (yokai) bu evrende kendine yer bulur. Her bölüm, aynı zamanda bir kültür aktarımıdır.
Usagi Yojimbo çizgi romanlar içinde nasıl bir yere sahiptir?
Bu seri, Amerikan çizgi roman tarihinde bir istisna olarak öne çıkar. Süper kahraman anlatılarının dışında kalır; ne Marvel ne DC evrenine bağlıdır.
Kitap Dünyasında:
Stan Sakai – Usagi Yojimbo cilt serisi: 1984’ten bu yana süren ana kaynak.
The Art of Usagi Yojimbo: Serinin sanatsal sürecine dair açıklamalı derleme.
Sakai’nin çalışmaları aynı zamanda Eisner Ödülleri dahil çok sayıda ödüle layık görüldü.
Sinemada ve Dizilerde:
Samurai Rabbit: The Usagi Chronicles (Netflix): Seriden esinlenerek hazırlanan modernleştirilmiş animasyon dizisi.
Teenage Mutant Ninja Turtles çizgi dizisine konuk oldu: Usagi, birçok bölümde Leonardo ile birlikte yer aldı.
Video Oyunlarında:
TMNT: Shredder’s Revenge oyununda konuk karakter olarak yer aldı.
Bağımsız bir Usagi oyunu henüz yapılmasa da, pek çok fan yapımı demo ve prototip mevcuttur.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
San Diego Comic-Con ve benzeri etkinliklerde cosplay kültürünün önemli figürlerinden biri oldu.
Japonya’da geleneksel maske sanatına Usagi figürü uyarlanarak performatif sunumlar yapılmıştır.
Usagi Yojimbo, bir çizgi karakterin ötesinde; tarihin, sadakatin, yalnızlığın ve adaletin çizgilerle anlatımıdır. Tavşan figürünün ardında, kılıcını sadece savaşta değil, vicdanında da çeken bir karakter yatar. Bu yönüyle Usagi, sadece geçmişi değil, bugünü de kesen bir soruyu gündeme getirir: “Onurlu olmak, hâlâ bir meziyet mi?” Sakai’nin kalemiyle, cevap her seferinde yeniden yazılır.
► BUSHIDŌ
► ONUR
► SAVAŞ SANATI
► ZEN
