STRATEJİK pazarlama, eğitim veya dini amaçlar paralelinde yürütülen; toplumu titiz bir ölçüme ve hesaplamaya dayalı olarak tasnif eden faaliyetler bütünü…
Bir kişiyi veya toplumu kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmek, duygularını ve düşüncelerini kontrol altında tutmak, paralize etmek; kısacası zihni bulandırarak kandırmaktır.
“Toplum mühendisliği deyiminin çıkışı, Karl Popper’in 1945’te yayımlanan Açık Toplum ve Düşmanları kitabına dayandırılır. Popper, olumsuz bir anlamla donatmıştı terimi. Toplum mühendisliği, toplumu kafadaki bir ideal modele göre biçimlendirmeye dönük müdahalecilik, veya diyelim ‘aşırı’ müdahalecilik, demek oluyordu. Popper’in gözünde, toplumu icaba göre kesilip biçilebilecek kereste, istendiği gibi yoğrulabilecek oyun hamuru gibi gören toplum mühendisliği yaklaşımı, ütopyacılıkla totaliterliğin berbat bir bileşimiydi. Toplumu müspet bilim kanavasına germeye cür’et eden pozitivizmin siyasi ifadesiydi.
Toplum mühendisliği deyimini uzun süre, –bu deyime müracaat ederek veya etmeyerek–, liberaller ama özellikle muhafazakârlar, sosyalizmin ve en geniş manâsıyla solun dünya görüşündeki sakatlığı teşhir etmek maksadıyla kullandılar. Liberal bakış açısından, iktisadiyatın “doğal” akışına müdahale eden ve devletin sosyal müdahale alanını genişleten toplum mühendisliği, özgürlüklere ket vuruyor, yaratıcı enerjiyi kurutuyor, verimsizliğe yol açıyordu. Muhafazakâr açıdan, toplum mühendisliği, bir organizma doğallığında tasavvur edilen toplumun, tarihin derinliğinden süzülen geleneğin ellenip kurcalanması demekti; hem bozar, hem zaten tutmazdı. (Modern muhafazakârlık, çıkış devrinde, liberalizmi de toplum mühendisliğinin faili olarak görüyordu aslında.) Toplum mühendisliğine karşıtlığın, liberal-muhafazakâr sentezin en sağlam tutkalı olduğunu da ekleyebiliriz.” (Tanıl Bora, Toplum Mühendisliği, 28 Haziran 2023 tarihli Birikim)
