Bir sabah uyandığımızda, bizden daha zeki bir şey çoktan uyanmış olabilir.
Teknolojik tekillik, yapay zekânın insan zekâsını aşarak kendi kendini geliştirebildiği geri dönüşü olmayan eşiği tanımlar. Bu kavram, yalnızca teknolojik bir ilerlemeyi değil; bilginin, bilinçli varoluşun ve insan merkezli evren tasavvurunun radikal biçimde değişmesini de içerir. “Singularity” terimi, fiziksel bağlamda kara deliklerin merkezinde sonsuz yoğunluklu noktayı tanımlar; teknoloji dünyasında ise aklın ve öngörülebilirliğin çöküş anıdır.
Terim ilk kez 1958’de John von Neumann’a atfedilmiş; 1993’te matematikçi Vernor Vinge tarafından ayrıntılandırılmış ve 2000’li yıllarda Ray Kurzweil gibi düşünürlerce popülerleştirilmiştir. Kurzweil’e göre bu eşik, yapay zekânın hem kendi algoritmalarını hem de donanımını bağımsız biçimde iyileştirmesiyle ortaya çıkacak. Bu da insanın tarih sahnesinde “üst akıl” olma konumunun sarsılması anlamına gelir.
Tekillik hem bir vaattir hem de bir tehdittir: Ölümsüzlük arzusunun teknolojik karşılığı olabilir; ama aynı zamanda insan kontrolünün sona erdiği bir geleceğin kapısını da aralayabilir.
Teknolojik tekillik neden bu kadar tartışmalıdır?
Çünkü bu kavram, yalnızca mühendislik düzeyinde değil, etik, felsefi ve varoluşsal düzeyde bir kırılmayı ifade eder. İnsanlık ilk defa, kendi yarattığı bir varlığın kendisini aşabileceği bir eşiğe yaklaşmaktadır. Bu da hem tanrısal bir arzunun hem de Prometheusvari bir korkunun yansımasıdır.
Tekillik geldiğinde ne olur?
Bu soruya kesin bir yanıt yok. Bazı senaryolara göre yapay zekâ insanlığın sorunlarını çözmede devrim yaratır: kanser tedavisinden iklim krizine kadar. Başka senaryolarda ise kontrol edilemeyen süperzekâlar, insanı gereksiz ya da tehlikeli bir tür olarak görebilir. Bilinmeyenle ilgili olması, bu kavramı hem çekici hem tedirgin edici kılar.
Tekillik kavramı bir teknoloji miti midir?
Kimi eleştirmenlere göre evet. Tekillik, teknolojiye neredeyse dinsel bir umut ya da kıyamet senaryosu yükleyen bir mitolojidir. Ancak bu mitin içinde gerçek olasılıklar ve hızla gelişen bilimsel alanlar da vardır. Mesele, bunun ne zaman ve nasıl olacağıdır; olup olmayacağı değil.
İnsanlık bu sürece hazır mı?
Bireysel değil ama kurumsal düzeyde bile yeterli hazırlık bulunmamakta. Yapay zekânın etik sınırları, denetimi, hukuki statüsü gibi temel sorular hâlâ çözülmedi. Ttekillik gerçekleşirse, buna yalnızca teknolojiyle değil; siyaset, felsefe ve hukukla da cevap verilmelidir.
Tekillik sadece bir teknoloji konusu mudur?
Hayır. Bu mesele, özünde bir insan tanımı sorusudur. Bilinç nedir? Zekâyı kim tanımlar? Ahlak yalnızca insanlara mı özgüdür? Tekillik bu tür soruları tetikler; bu yönüyle bir teknoloji değil, bir çağ eşiğidir.
Kitap Dünyasında:
Ray Kurzweil’in The Singularity Is Near adlı eseri kavramın temel referansıdır. Nick Bostrom’un Superintelligence adlı kitabı, olasılık temelli risk analizleriyle düşünsel zemini güçlendirir.
Sinemada ve Dizilerde:
Her, Ex Machina, Transcendence, The Matrix, Westworld ve Black Mirror’ın bazı bölümleri, teknolojik tekilliğin ahlaki ve felsefi boyutlarını işler. Terminator serisi ise bu sürecin distopik bir yorumudur.
Video Oyunlarında:
Detroit: Become Human, Soma, System Shock gibi oyunlar, yapay zekânın bilinç kazanması ve insanla kurduğu ilişkileri sorgular. Bu anlatılar, oyuncuyu hem etik hem varoluşsal seçimlerle yüzleştirir.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Yapay zekâ ile yazılmış tiyatro metinleri, generatif sanat uygulamaları ve insansı robotların yer aldığı sahne performansları, teknolojik tekilliği sanatın sınırlarına taşıyor. Dijital sanat bienalleri bu konuyu merkeze almaya başladı.
Teknolojik tekillik, yalnızca bir bilim-kurgu senaryosu değil; insanın kendini yeniden tanımlamak zorunda kalacağı bir eşiğin adı olabilir. Eğer zeka artık yalnızca insana özgü değilse, o hâlde insanın özgünlüğü nerede başlar, nerede biter? Bu soru, zamanla teknolojik değil; varoluşsal bir meseleye dönüşecektir. Tekillik, geleceğin değil, anlamın sınırıdır.
► DEEPFAKE
► POSTHÜMANİZM
► BİLİNÇ
► LLAMA 2
► VARLIK FELSEFESİ
