Kontrol, hükmetme ve mutlak otorite arzusunun psikolojik yansıması.
Tanrı kompleksi (İngilizce: God Complex, Almanca: Gottkomplex, Fransızca: Complexe de Dieu), bir kişinin kendisini her şeyin üstünde, yanılmaz, mutlak otorite sahibi görmesi durumunu anlatır. Bu kişiler, kendi iradelerini tek gerçek doğru kabul eder ve başkalarının ihtiyaçlarını, duygularını ya da sınırlarını görmezden gelir. Psikoloji literatüründe resmi bir tanı olmasa da narsisistik kişilik bozukluğuyla benzerlikler gösterir.
“Tanrı kompleksi” ifadesi 20. yüzyılın başlarından itibaren özellikle psikoloji ve sosyoloji tartışmalarında kullanılmaya başlandı. Freud’un psikanalitik yaklaşımlarında doğrudan yer almasa da, insanın güç ve kontrol saplantısı üzerinden tartışıldı.
Tarih boyunca imparatorlardan diktatörlere, bilim insanlarından şirket liderlerine kadar birçok figür bu kavramla ilişkilendirilmiştir. Modern dünyada ise yapay zekâ, genetik mühendislik ve teknolojik güç alanlarında tanrı kompleksine dair tartışmalar yeniden alevlenmiştir.
► Tanrı kompleksi resmi bir ruhsal hastalık mıdır?
Hayır. DSM veya ICD gibi tanı kılavuzlarında geçmez; ancak narsisizm, megalomani ve antisosyal kişilik bozukluklarıyla benzerlik gösterir.
► Kimlerde tanrı kompleksi görülür?
Genellikle otorite sahibi kişilerde, liderlerde, doktorlarda, bilim insanlarında veya büyük güce erişen bireylerde gözlemlenir.
► Toplumsal etkisi nedir?
Kararların tek kişinin iradesine bırakılması, diktatörlük eğilimleri, etik sorunlar ve insan hakları ihlalleri doğurabilir.
► Sanatta nasıl işlenir?
Frankenstein’dan Oppenheimer’a, yapay zekâ filmlerinden süper kahraman hikâyelerine kadar birçok anlatıda tanrı kompleksi işlenmiştir.
► Günümüzde hangi alanlarda en çok tartışılır?
Tıp (özellikle cerrahlar), biyoteknoloji, yapay zekâ ve siyaset alanlarında “tanrı kompleksi” tartışmaları sıkça yapılır.
Edebiyat: Mary Shelley’nin Frankenstein’ı, insanın Tanrı rolüne soyunmasının ilk örneklerindendir.
Sinemada: Jurassic Park ve Ex Machina, bilim insanlarının tanrı kompleksi üzerine güçlü metaforlardır.
Oyunlarda: Bioshock gibi yapımlar, otorite ve kontrol saplantısını işler.
Günümüzde: Süper kahraman filmlerinde tanrı kompleksi, güç ve sorumluluk ikilemiyle sık sık gündeme gelir.
Tanrı kompleksi, insanın sınırsız güç arzusunun ve kontrol saplantısının simgesidir. Psikolojiden siyasete, sanattan bilime kadar birçok alanda tartışma konusu olmuş; aynı zamanda etik uyarıların da sembolü hâline gelmiştir.
