Birey gibi görünen biz, aslında başkalarının gözleriyle kendimizi kurarız. Sosyal psikoloji, bu ortak inşa sürecinin bilimidir.
Sosyal psikoloji, bireyin düşünce, duygu ve davranışlarının sosyal ortamda nasıl şekillendiğini inceleyen psikoloji alt dalıdır. Başkalarının gerçek ya da varsayılan varlığı karşısında bireyin verdiği tepkiler, bu disiplinin ilgi alanına girer. Sosyal psikoloji; normların, rollerin, önyargıların, kalıp yargıların, grupların, iknaların ve aidiyet duygularının birey üzerindeki etkilerini bilimsel yöntemlerle inceler.
Sosyal psikolojinin temelleri, 19. yüzyılın sonlarında atıldı. Gustave Le Bon’un kalabalık psikolojisiyle başlayan bu serüven, William McDougall ve Edward Ross’un ilk sistematik çalışmalarına evrildi. Ancak asıl kurumsallaşma, 20. yüzyılın ortalarında gerçekleşti. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrası dönemde, propaganda, itaat, ön yargı, konformizm gibi konular toplumsal travmalarla birlikte yoğun biçimde çalışıldı.
Stanley Milgram’ın “itaat deneyleri”, Philip Zimbardo’nun “hapishane simülasyonu”, Solomon Asch’in “uyum testleri” bu alanın klasikleşmiş örneklerindendir. Türkiye’de ise Doğan Cüceloğlu, sosyal psikolojiyi hem akademik hem popüler düzlemde görünür kılan öncüler arasında sayılır.
Sosyal psikoloji bireysel mi, toplumsal mı bir bilim?
İkisi arasında bir köprü. Bireyin zihinsel süreçlerini anlamak için toplumun etkisini hesaba katar. Bu nedenle hem psikolojik hem sosyolojik yönelimler taşır.
Sosyal psikologlar neyi inceler?
İkna süreçleri, kalıpyargılar, toplumsal roller, grup dinamikleri, liderlik, dışlanma, yardım etme davranışı gibi birey-toplum kesişimini içeren temaları araştırırlar.
Sosyal psikoloji sadece deneylerle mi çalışır?
Hayır. Deneysel yöntemler önemli yer tutsa da, anketler, gözlem, vaka analizi, hatta niteliksel araştırmalar da bu alanın araçlarıdır.
Bu alanın en bilinen deneylerinden biri nedir?
Stanley Milgram’ın 1961’de yaptığı “itaat deneyinde” katılımcıların otoriteye karşı vicdani sınırlarını nasıl aştığı gösterilmiş, bu deney toplumsal sorumluluk tartışmalarını tetiklemiştir.
Sosyal psikoloji gündelik hayatta ne işimize yarar?
Reklamdan siyasete, toplumsal cinsiyet rollerinden sosyal medyadaki davranış biçimlerine kadar çok alanda bireyin kararlarını şekillendiren dinamikleri anlamamıza yardımcı olur.
Kitap dünyasında:
Doğan Cüceloğlu – İnsan İnsana
Elliot Aronson – The Social Animal
Philip Zimbardo – The Lucifer Effect
Sinemada:
Das Experiment (2001) – Zimbardo deneyine dayalı bir kurgusal uyarlama
Twelve Angry Men (1957) – Grup dinamiği ve ön yargı üzerine bir klasik
The Wave (2008) – Totaliter eğilimlerin sosyal psikolojisi
Oyunlarda:
Papers, Please – İtaat, bürokrasi ve bireysel etik üzerine
We Become What We Behold – Kalıpyargıların nasıl yayıldığını ironik bir biçimde gösteren mini oyun
Sosyal psikoloji, bireyin “tek başına bir ada” olmadığını kanıtlayan bilim dalıdır. Kimi zaman duygularımızı, çoğu zaman düşüncelerimizi şekillendiren; görünmeyen ama yön veren sosyal bağların bilimidir. Modern çağın anonimliği içinde bireyliğimizi yitirdiğimiz anlarda, bu bilim bize kim olduğumuzu ve neden öyle davrandığımızı yeniden hatırlatır.
► SOSYAL ADALET
► İTAAT DENEYİ
► ALGI
► TOPLUM SÖZLEŞMESİ
► POPÜLER KÜLTÜR
