Bir avuç kum yığın mıdır? Ya iki avuç? Peki ya üç? Kum tanelerini teker teker çıkarırsak, yığın ne zaman yığın olmaktan çıkar? Sorites Paradoksu, küçük farkların büyük sonuçlar doğurup doğuramayacağını sorgulayan, basit görünen ama düşünsel sınırları zorlayan bir felsefi bilmecedir.
Sorites Paradoksu, bir şeyin dereceli olarak değiştiğinde hangi noktada niteliksel bir dönüşüm geçirdiğini belirlemenin zorluğuna işaret eden bir mantık ve dilbilim paradoksudur.
Kökeni Antik Yunan’a, özellikle Eubulides adlı düşünüre dayanır. “Sorites” kelimesi Yunanca “yığın” anlamına gelir.
Örnek durum:
1 kum tanesi yığın değildir.
2 kum tanesi de değildir.
Eğer 1 kum tanesi yığın değilse ve 2 ile 1 arasındaki fark önemsizse,
O zaman 1.000.000 kum tanesi bile neden yığın olsun?
Bu mantıksal zincirle, yığın diye bildiğimiz şey belirsizlikten doğan bir kabuldür.
Sorites Paradoksu, “ne zaman fazla olur?” ya da “ne zaman az olur?” sorularının cevapsızlığını gösterir.
Mantık ve Felsefede:
Net tanımların zorluğunu, bulanık kavramların problematik doğasını gözler önüne serer.
Dil Felsefesi:
“Uzun”, “yaşlı”, “zengin”, “kel” gibi göreli kavramların keskin sınırlarla tanımlanamaması bu paradoksla ilgilidir.
Ahlak Felsefesi:
“Ne kadar yardım erdemli sayılır?” gibi dereceli davranışlar üzerine düşünmeye yönlendirir.
Hukuk:
Yasaların “azlık” ya da “çokluk” üzerinden sınır çizdiği durumlarda (örneğin: müstehcenlik, hız limitleri) yoruma açık alanlar yaratır.
Yapay Zekâ ve Bilgisayar Bilimi:
Kategorik değil bulanık mantık (fuzzy logic) kullanan sistemlerde, bu tür belirsizliklerin modellenmesi gerekir.
Bir insan ne zaman yaşlı sayılır?
Kaç saç teli dökülürse “kel” olunur?
Bir fiyat ne zaman “pahalı” olur?
Bu soruların hiçbirinde mutlak bir eşik yoktur. İşte Sorites Paradoksu, bu belirsizliklere mantıksal bir dikkat çeker.
Kitap Dünyasında
Introduction to Logic – Irving Copi: Paradoksun klasik mantıkla çözümündeki sınırlamalar
Vagueness – Timothy Williamson: Belirsizliğin epistemolojik boyutu
Gödel, Escher, Bach – Douglas Hofstadter: Sayı, desen ve dilin iç içe geçtiği paradokslar
Sinemada ve Dizilerde (Dolaylı Temsil)
The Good Place: Ahlaki grilikleri tanımlarken kullanılan örnekler
Black Mirror – The Entire History of You: Hafıza ve davranış yorumlarının “eşik problemi”
House (MD): Hastalık tanılarında “ne zaman tehlikeli olur?” sorusu
Oyun Dünyasında (Mantıksal Bulmacalar)
The Witness, Baba is You, The Talos Principle: Belirsizlik ve anlamın sınırlarını zorlayan oyunlar
Sorites Paradoksu, düşüncenin en sessiz bıçaklarından biridir. Sınırların nerede başladığını ya da bittiğini bilmediğimiz her kavramda, bu paradoks yankılanır.
Modern dünyada net tanımlardan kaçınan, grilikleri içinde barındıran sorunlara yönelirken, Sorites Paradoksu bize bir uyarıdır: Mantık, bazen çözüm değil, sorunun ta kendisidir.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
