Bir odadasın. Cevabın belli. Ama herkes başka bir şey söylüyor. Sen de onlara mı uyarsın, yoksa kendi doğrunu mu savunursun? İşte Asch Deneyi tam da bu soruyu sordu — ve milyonlarca insanın zihnini kurcalayan o tuhaf gerçeği ortaya çıkardı: Bazen göz göre göre yanlış olanı seçeriz.
Solomon E. Asch (1907–1996), Polonya doğumlu Amerikalı bir sosyal psikologdur. Grup dinamikleri, algı ve uyum davranışları üzerine yaptığı çalışmalarıyla tanınır.
1951 yılında gerçekleştirdiği meşhur “uyum deneyi” ile sosyal psikolojide çığır açan bir etki yaratmıştır.
Asch Deneyi, sosyal psikolog Solomon Asch tarafından 1951 yılında tasarlanan ve insan davranışında toplumsal uyumun gücünü ölçmeyi amaçlayan bir laboratuvar çalışmasıdır.
✅ Bir grup insan, bir odada sırayla kendilerine gösterilen çizgilerin uzunluklarını karşılaştırır.
✅ Görev: “Referans çizgiye eşit olan çizgiyi söylemek.” (Cevap barizdir.)
✅ Gerçek denek dışında herkes deneyin parçasıdır ve bilerek yanlış cevap verir.
✅ Amaç: Gerçek denek grubun yanlış cevabına uyacak mı, yoksa doğrusunu mu söyleyecek?
✅ Katılımcıların %75’i en az bir kez grubun yanlış fikrine uymuştur.
✅ Toplamda %37’lik bir oranla, denekler grup baskısı nedeniyle açıkça yanlış olanı söylemiştir.
✅ Ancak %25’lik bir grup, hiçbir zaman gruba uymamış ve hep kendi doğrusunda ısrar etmiştir.
Bu deney, daha sonra Milgram’ın itaat çalışmaları, Zimbardo’nun hapishane deneyi gibi önemli sosyal psikoloji araştırmalarına zemin hazırlamıştır.
Asch’in deneyinde:
✅ Katılımcılara, farklı uzunlukta çizgiler gösterilir
✅ Görev: Hangi çizgi diğerine eşit uzunluktadır? (Cevap çok açık)
✅ Fakat katılımcının yanında deneyin parçası olan, önceden yönlendirilmiş kişiler vardır
✅ Bu kişiler, bilerek yanlış cevabı verir
Peki, gerçek katılımcı ne yapar?
✅ Deneklerin %75’i en az bir kez gruba uydu ve bile bile yanlış cevabı verdi
✅ Toplamda, deneklerin yaklaşık %37’si grup yanlışı karşısında doğruyu söylemekten vazgeçti
Bu bulgular, şu soruyu gündeme getirdi:
İnsanlar gerçekten neye inanıyorlar?
Yoksa yalnızca ait olmak mı istiyorlar?
1. Normatif baskı: Grubun dışına düşmemek
2. Bilgiye duyulan güvensizlik: “Belki yanılıyorumdur” düşüncesi
3. Sosyal kabul ihtiyacı: Reddedilme korkusu
4. Otoriteye boyun eğme: Grup içi hiyerarşi, lider etkisi
Asch’in deneyinden sonra Milgram, Zimbardo gibi araştırmacılar da otorite, roller ve itaat konularını daha derinlemesine ele aldılar.
Online uyum: Sosyal medya beğenileri, yorumlar, trendler
Toplum baskısı: Sessiz çoğunluğa uymak
Akademik ortamlarda: Başka öğrencilerin yanıtına göre karar vermek
İş yaşamında: Yönetici ya da çoğunluk ne diyorsa onu kabul etmek
Yani: “Asch Deneyi” artık sadece bir laboratuvar hikâyesi değil; gündelik hayatın ta kendisi.
Normatif sosyal etki, bireyin toplumdan dışlanmamak, kabul görmek veya çatışmadan kaçınmak amacıyla, içten içe doğru olmadığını düşündüğü hâlde, grubun görüşüne uymasıdır.
✅ İnançla değil, davranışla uyum vardır: Kişi dışarıdan grubun dediğini yapar ama içten içe farklı düşünebilir.
✅ Genellikle sosyal reddedilme korkusu, yalnız kalma endişesi, “uyumlu birey” görünme arzusu gibi nedenlerle ortaya çıkar.
✅ Asch Deneyi’nde görülen yanlış olduğunu bildiği cevaba katılma davranışı, normatif etkinin tipik bir örneğidir.
✅ Kalabalık bir toplulukta fikrini açıklamaktan çekinme
✅ Yanlış bilgiye sahip bir gruba aykırı düşmemek
✅ Akran baskısıyla yapılan davranışlar (örneğin sigara içmek, alkol almak)
✅ Sosyal medya yorumlarında “çoğunluğun fikrine” uyma
✅ Sessizlikle onaylamak (özellikle iş ve okul ortamlarında)
Deneklerin çoğu, deney sonrası “doğru cevabı bildiklerini” ama “garip görünmek istemedikleri” için yanlışa uyduklarını ifade etmiştir.
Bu, normatif etkinin bireysel doğru ile sosyal güvenlik arasındaki çatışmadan doğduğunu gösterir.
Kitap Dünyasında
Influence – Robert Cialdini: Sosyal etki ve ikna üzerine klasikleşmiş bir eser
The Crowd – Gustave Le Bon: Toplumsal zihin ve kolektif davranış
Thinking, Fast and Slow – Daniel Kahneman: Karar alma süreçlerinde grup etkisi
Sinemada ve Dizilerde
The Experimenter – Asch ve Milgram deneylerinin dramatik anlatımı
12 Angry Men – Grup baskısına rağmen bireysel vicdanın gücü
Black Mirror (Nosedive) – Sosyal uyumun dijital biçimleri ve derecelendirme çılgınlığı
Oyun Dünyasında
We Happy Few – Toplumun kurguladığı sahte mutluluğa uyum
Papers, Please – Emirler ve etik değerler arasında kalma
The Stanley Parable – Otoritenin ve anlatıcının yönlendirmesine karşı bireysel seçim
Asch Deneyi, insanın sosyal bir varlık olduğunu hatırlatır. Ama bu sosyal doğa, gerçeği inkâr etme pahasına uyum sağlamaya da yatkındır.
Ve bu deney şu acı gerçeği sorar:
“Bir grup yanlışı savunduğunda,
doğru bildiğini söyleyebilecek misin?”
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
