Kontrolden çıkan bedenler, hızla büyüyen kazalar, gürültüyle çarpışan nesneler… Sinema ve sahnenin en eski kahkahası: gürültülü, fiziksel ve ölçüsüz komedi.
Slapstick (İng. slapstick; Alm. Klamauk; Fra. comique burlesque), abartılı bedensel hareketlere, kazalara, düşmelere, kovalamacalara, çarpışmalara ve neredeyse çizgi-film hızındaki fiziksel aksiliklere dayanan bir komedi türüdür.
Adını iki parçalı bir tahta çubuğun çıkardığı gürültüden alır; sahnede ya da perdede duyulan büyük ses, aslında temasın acısını değil, komik ilüzyonu güçlendirir.
Kökleri İtalyan commedia dell’arte geleneğine kadar uzanan slapstick, maskeli karakterlerin acayip bedensel oyunlarından 19. yüzyıl vodvillerine ve panayırlara taşındı.
Sinemanın doğuşuyla birlikte tür altın çağını yaşadı: Charlie Chaplin, Buster Keaton, Harold Lloyd, Laurel & Hardy ve Mack Sennett gibi isimler hem bedensel koreografi hem de dramatik ritim açısından slapstick’i bir sanat biçimine dönüştürdüler.
20. yüzyılın ikinci yarısında Mel Brooks, Jerry Lewis ve Rowan Atkinson (Mr. Bean) gibi isimlerle tür yeni bir popülerlik kazandı; günümüzde ise animasyon (Tom and Jerry, Looney Tunes), aksiyon-komedi ve dijital kısa videolar slapstick mirasını modern biçimlerde sürdürür.
► Slapstick neden hep “kazaya” dayanır?
Çünkü gündelik hayatın en küçük aksiliği, sahnede büyütüldüğünde evrensel bir komediye dönüşür. Düşmeler, çarpışmalar ve tutarsız hareketler izleyicide hem empati hem mizah yaratır.
► Gerçekten acı verici midir?
Hayır. Slapstick’in özü “acı varmış gibi gösterirken aslında hiç acı olmaması”dır. Acıdan değil, acının teatral taklidinden komedi doğar.
► Sessiz sinemada neden bu kadar etkili oldu?
Diyalog gerektirmeyen evrensel bir beden dili kullanır. Böylece farklı kültür ve diller inşa edilmeden tek bir hareket üzerinden kahkaha yaratır.
► Modern komedide slapstick hâlâ yaşıyor mu?
Kesinlikle. Jackie Chan’in dövüş koreografileri, Jim Carrey’nin elastik beden dili, animasyon komediler ve TikTok/YouTube kısa skeçleri slapstick’in çağdaş yüzleridir.
► Slapstick ile burlesk arasındaki fark nedir?
Burlesk daha çok parodi ve hicve dayanırken slapstick, fiziksel eylemin ritminden beslenir. Burlesk akılla güldürür; slapstick bedensel tepkiyle.
Sinema tarihinin birçok kült sahnesi –Chaplin’in makine çarklarına sıkışması, Keaton’ın üzerine düşen ev, Don Kişotvari kovalamacalar, Tom ve Jerry’nin bitmeyen kavgaları– slapstick’in kolektif hafızadaki yerini belirler.
Reklam filmleri, sitcom’lar ve video oyunları bile zaman zaman slapstick mantığını ödünç alarak ritmik, hızlı ve görsel komedi yaratır.
Slapstick, insana hem kendi kırılganlığını hem de hayatta kalma becerisini hatırlatan paradoksal bir komedidir. Bedenin ölçüsüzlüğü, nesnelerin isyanı ve kazanın büyütülmesi, insan deneyiminin trajikomik yönünü görünür kılar. Bu yüzden slapstick, modern komedi biçimlerinin derinliklerine sinmiş kadim bir kahkaha tekniğidir.
