Türkiye’nin sermaye piyasalarını düzenleyen, denetleyen ve yatırımcı güvenini korumayı amaçlayan kurumdur. Ekonomik istikrarın görünmez bekçisidir.
Sermaye Piyasası Kurulu (İng. Capital Markets Board of Turkey; Alm. Kapitalmarktaufsichtsbehörde der Türkei; Fra. Autorité des Marchés de Capitaux de Turquie), 1981 tarihli 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile kurulmuş, Türkiye’de sermaye piyasalarının düzenlenmesi, gözetimi ve denetiminden sorumlu bağımsız bir kamu kurumudur. Kurulun temel görevi; sermaye piyasalarının güvenli, şeffaf, etkin ve rekabetçi biçimde işlemesini sağlamak, yatırımcı haklarını korumak ve finansal piyasaların bütünlüğünü teminat altına almaktır.
Maliye Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyet göstermekle birlikte idari özerkliğe sahiptir. Merkezi Ankara’dadır, ancak özellikle 2000’li yıllardan itibaren İstanbul Finans Merkezi projesi kapsamında operasyonel yetkilerinin bir kısmını İstanbul’a taşımıştır.
1980’lerin başında Türkiye ekonomisinin dışa açıldığı, finansal serbestleşmenin hız kazandığı dönemde kurulan SPK, 1981 tarihli Sermaye Piyasası Kanunu ile hukuki temelini buldu. 1992’de menkul kıymet borsalarının özel hukuk tüzel kişiliği kazanmasıyla, SPK gözetim rolünü daha belirgin biçimde üstlendi.
1990’ların sonu ve 2000’lerin başında yaşanan banka krizleri, Kurul’un düzenleyici gücünü artırma ihtiyacını doğurdu. 2012’de yürürlüğe giren yeni Sermaye Piyasası Kanunu (6362 sayılı) ile SPK’ya daha geniş yetkiler tanındı; piyasa manipülasyonu, içerden öğrenenlerin ticareti (insider trading) ve finansal dolandırıcılık konularında ağır yaptırımlar getirildi.
SPK bugün; halka arz süreçlerinden yatırım fonlarına, portföy yönetiminden bağımsız denetime, halka açık şirketlerde kurumsal yönetim ilkelerinden bireysel yatırımcı eğitimine kadar geniş bir yelpazede faaliyet yürütmektedir.
► SPK neden kuruldu?
1980 sonrası serbest piyasa ekonomisine geçişle birlikte, finansal işlemlerin düzenlenmesi ve denetlenmesi için merkezi bir otoriteye ihtiyaç duyuldu. SPK bu ihtiyaca cevap olarak kuruldu; amacı hem piyasayı büyütmek hem de güveni tesis etmekti.
► SPK’nın görev alanına neler girer?
Halka arzlar, yatırım fonları, borsa aracı kurumları, bağımsız denetim kuruluşları, portföy yönetim şirketleri ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları SPK denetimindedir. Ayrıca piyasa suistimallerine karşı yaptırım uygulama yetkisine sahiptir.
► SPK bağımsız mıdır?
Evet. Kurul, idari ve mali özerkliğe sahip bir kamu tüzel kişisidir. Bakanlıkla koordinasyon hâlinde çalışsa da karar süreçlerinde doğrudan siyasi müdahaleden bağımsızdır.
► SPK’nın uluslararası muadili kurumlar hangileridir?
ABD’de SEC (Securities and Exchange Commission), İngiltere’de FCA (Financial Conduct Authority), Almanya’da BaFin benzeri düzenleyici kurumlar SPK’nın muadilleridir.
► SPK yatırımcıyı nasıl korur?
Şirketlerin finansal raporlamasını denetler, yatırımcı bilgilendirme standartlarını belirler, piyasa manipülasyonuna ve içeriden bilgi ticaretine ağır cezalar uygular. Böylece küçük yatırımcıların eşit bilgiyle karar vermesini amaçlar.
SPK doğrudan popüler kültürün konusu olmasa da, Türkiye’de finansal suçlar ve borsa temalı dizilerde, özellikle 2010’lardan itibaren sıklıkla referans verilen bir kurum hâline gelmiştir. Sinemada Borsa (1988) ve Margin Call (2011) gibi küresel finans filmleri, SPK’nın işlevine benzer denetim kurumlarının varlığını gündeme taşımıştır. Türkiye’de ise borsa manipülasyonları, kamuoyu haberlerinde SPK’nın cezai kararları üzerinden sıkça tartışılmıştır.
Sermaye Piyasası Kurulu, Türkiye’nin finansal sisteminde “dengeleyici” bir güçtür. Ekonomik büyümenin yatırımcı güvenine dayandığı bir ortamda, SPK hem şeffaflığı hem hesap verebilirliği temin eden kurumların başında gelir. Gelişen dijital piyasalar, kripto varlıklar ve fintech girişimleriyle birlikte Kurul’un düzenleyici sınırları da her geçen yıl genişlemektedir.
► SERMAYE PİYASASI
► BİST
► AYI PİYASASI
► KAMU BORCU
► MENKUL KIYMETLER
