Saz şairleri, halk arasında yetişmiş, çoğunlukla saz eşliğinde şiir söyleyen, anonim kültürden beslenen halk ozanlarıdır. Türk halk edebiyatının en önemli unsurlarından biri olan bu şairler, toplumsal olayları, aşkı, kahramanlığı ve doğa sevgisini konu alan şiirleriyle tanınırlar.
Sözlü gelenekle şiirlerini kuşaktan kuşağa aktarırlar.
Bağlama, kopuz veya cura gibi çalgılarla eserlerini icra ederler.
İrticalen (doğaçlama) şiir söyleme yeteneğine sahiptirler.
Âşık edebiyatı geleneği içinde önemli bir yer tutarlar.
Saz şairleri, halkın sesi olmuş ve yüzyıllardır toplumsal hafızayı canlı tutmuşlardır.
Şaman kültürü ve Kam’lar: Eski Türklerde kamlar (şamanlar), dini törenlerde kopuz eşliğinde şiirler söylerdi.
Ozan-Baksı geleneği: Göçebe Türk topluluklarında şairler, destanları müzik eşliğinde anlatırdı.
Dede Korkut Hikâyeleri: 9.-10. yüzyıllarda saz şairliğinin temel taşlarını oluşturan hikâyeler ortaya çıkmıştır.
16. yüzyılda âşık edebiyatı ortaya çıkmıştır.
Karacaoğlan ve Âşık Ömer gibi isimler halk şiirine yön vermiştir.
Saz şairleri kahvehane ve dergâhlarda halka şiirlerini sunmuştur.
Destan türü yaygınlaşmış, savaşlar ve kahramanlıklar anlatılmıştır.
Âşık Veysel, Neşet Ertaş gibi ozanlar halk müziğiyle modernleşen saz şairliği geleneğini sürdürmüştür.
Geleneksel âşıklık yarışmaları ve festivaller günümüzde hâlâ yapılmaktadır.
Saz şairleri modern halk müziği içinde yer bulmuş ve popüler kültürde etkisini sürdürmektedir.
Saz şairleri, halk kültürü ve edebiyatının önemli bir parçası olmaya devam etmektedir.
Saz şairlerini diğer edebi akımlardan ayıran bazı temel özellikler şunlardır:
Saz şairleri, karşılıklı atışma (münakaşa) yaparak doğaçlama şiir söyleyebilirler.
“Lebdeğmez” (dudak değmez) türü şiirler, bazı sesleri kullanmadan doğaçlama söyleme sanatıdır.
Şairler, genellikle bağlama, cura, kopuz veya tambur çalarak eserlerini seslendirirler.
Hem sözlü edebiyat hem de müzik bir arada kullanılır.
Şiirlerde yalın ve anlaşılır bir dil kullanılır.
Günlük yaşam, aşk, doğa, kahramanlık ve toplumsal eleştiriler ana konulardır.
Saz şairleri, halkın sesi olarak yöneticileri ve toplumsal olayları eleştirmiştir.
Hiciv türü şiirler, yanlışları, adaletsizliği ve çarpıklıkları ele alır.
Saz şairleri, halkın duygu ve düşüncelerini sanat yoluyla dile getiren önemli figürlerdir.
“İncecikten Bir Kar Yağar”
“Elif Dedim Be Dedim”
“Güzel Ne Güzel Olmuşsun”
“Uzun İnce Bir Yoldayım”
“Dostlar Beni Hatırlasın”
“Kara Toprak”
“Ferman Padişahınsa Dağlar Bizimdir”
“Kalktı Göç Eyledi Avşar Elleri”
“Yayladan Çekildi Göçler”
“Benden Selam Olsun Bolu Beyi’ne”
“Delikli Demir Çıktı Mertlik Bozuldu”
“Gönül Gurbet Ele Varma”
“Gel Ey Aşık İhtiyar Olmaz”
“Telleri Altın Sazım”
“Arabaya Taş Koydum”
“Giden Gideni Aratır”
“Dom Dom Kurşunu”
“Yuh Yuh”
“Zahidem”
“Gönül Dağı”
“Neredesin Sen”
“Dane Dane Benleri Var”
“Gönül Gurbet Ele Varma”
“Bu Ellerden Göçüp Gitsem”
“Vardım Ki Yurdundan Ayrılmış”
“Söyleyin Ağalar Hanlar Beyler”
“Gel Gizli Gizli”
“Kiziroğlu Mustafa Bey”
“Gelinmiye Gideriz”
“Garibim”
“Ömür Bahçesinden Bir Gül Dermeden”
“Kalktı Göç Eyledi Avşar Elleri”
“Arap Atın İyisine Binerler”
“Şu Yalan Dünyadan Usandım”
“Gönül Gel Seninle Muhabbet Edelim”
“Kimsesiz Bir Garibim”
“Çoktan Beri Bir Hal Oldu Başımda”
“Ne Ağlarsın Benim Zülfü Siyahım”
“Kainatın Aynasıyım”
“Bu Ellerden Göçüp Gider”
“Aman Ha Kardeşim Ölüm”
“Ben Bu Aşkın Çilesini”
“Derdini Söyleme” (Kardaş Kardaşa Kuyu mu Kazar)
“Yıkıla da Bizim Eller Yıkıla”
“Dost Yarası”
“Gurbeti Ben mi Yarattım”
“İnsan Olmaya Geldim”
“Bir Güzeli Methedeyim”
“Derdim Çoktur Hangisine Yanayım”
“Ne Sevdiğin Belli Ne Sevmediğin”
“Sivas Ellerinde Ömrüm Çalınır”
Saz şairleri, yüzyıllardır halk edebiyatına yön veren isimler olmuşlardır.
VE DİĞERLERİ:
Davut Sulari (1925-1985) – Erzincanlı halk ozanı, nefes ve deyişleriyle tanınır.
Ozan Şah Turna (1952-2018) – Günümüz âşıklık geleneğinin önemli temsilcilerinden.
Aşık Daimi (1932-1983) – Türk halk müziğine birçok unutulmaz eser kazandırmıştır.
Aşık İhsani (1932-2009) – Toplumsal olaylara karşı duyarlılığıyla bilinen bir halk ozanı.
Aşık Meftuni (1931-2018) – Tokat yöresinin önemli ozanlarından.
Aşık Reyhani (1932-2006) – Erzurum’un önemli âşıklarından, taşlama ve hiciv ustası.
Aşık Kul Ahmet (1932-1997) – Alevi-Bektaşi şiir geleneğinin güçlü temsilcilerinden.
Aşık Nesimi Çimen (1931-1993) – Sivas Madımak Katliamı’nda hayatını kaybeden büyük bir saz ustası.
Aşık Gülabi (1945- ) – Halk edebiyatında özellikle toplumsal eleştirileriyle öne çıkan bir isim.
Kul Nesimi (17. yy.) – Alevi-Bektaşi geleneğinin önemli temsilcilerinden.
Aşık Hüseyin Akan (1943- ) – Anadolu’nun birçok yerinde çırak yetiştiren bir halk ozanı.
Aşık Feymani (1942- ) – Çukurova’nın güçlü seslerinden.
KİTAP DÜNYASINDA
Âşık Veysel: Dostlar Beni Hatırlasın – Ümit Yaşar Oğuzcan
Neşet Ertaş: Bozkırın Tezenesi – Ertuğrul Özüaydın
Karacaoğlan: Bütün Şiirleri
SİNEMADA VE DİZİLERDE
Köroğlu – Türk destan kahramanının hayatını anlatan film
Bozkırın Tezenesi – Neşet Ertaş’ın hayatını konu alan belgesel
Âşıklar Bayramı (2022) – Kemal Varol’un eserinden uyarlandı; Özcan Alper çekti.
OPERA VE TİYATRODA
Âşık Veysel Müzikali
Karacaoğlan ve Sarı Çiçek tiyatro oyunu
OYUNLARDA
Anadolu Masalları – Saz şairlerinin şiirleriyle şekillenen kültürel oyun
MÜZİKTE
Uzun İnce Bir Yoldayım – Âşık Veysel
Gönül Dağı – Neşet Ertaş
Mihriban – Abdurrahim Karakoç
Saz şairleri, geleneksel kültürümüzün en önemli figürleri olarak sanatta da yer bulmuştur.
Geleneksel âşıklık yarışmaları hâlâ düzenlenmektedir.
Halk müziği, saz şairliği geleneğini yaşatmaktadır.
Saz şairlerinin eserleri günümüz sanatçılarının repertuarında yer almaktadır.
Saz şairleri, geçmişten günümüze halk kültürünün en önemli taşıyıcıları arasında yer alır ve modern sanatın birçok alanında etkisini sürdürmektedir.
