Salaklığın Tarihi, insanlığın bireysel ve toplumsal düzeyde yaptığı akılsızca, mantıksız, tutarsız, saçma ve hatta kendine zarar verici davranışların tarihsel örneklerle incelenmesi üzerine kurgulanan eleştirel ve ironik bir bakış açısını ifade eder.
Bu kavram, hem gerçek tarihsel olaylara hem de kolektif zihinlerin zaman zaman rasyonalite dışına çıkmasını konu eder.
Kavram, son yıllarda kitaplar, belgeseller ve popüler kültür içerikleri aracılığıyla geniş bir ilgi görmektedir.
“Salaklık” burada hakaret değil, eleştirel bir düşünce biçimidir. İnsanlığın sözde akıllı kararlarının ne kadar saçma sonuçlara yol açabildiğini gösterir.
Tekrarlanan hatalar: Tarih, aynı aptallıkları yeniden üretme eğilimindedir.
Toplumsal akıl tutulmaları: Cadı avları, histeri, panik, komplo salgınları…
Bürokratik saçmalıklar: İşleyiş uğruna saçmalığa dönüşen düzenler.
Bireysel irrasyonellik: Yıkıcı inat, görmezden gelme, inkâr, toplumsal uyum adına susma.
Salaklık, sadece eğitimsizlik değil; bilgiye rağmen yanlışta ısrar etmektir.
Truva Atı: Düşmandan gelen dev bir tahta atı kente almanın ne kadar mantıklı olduğu tartışılır…
Ortaçağ Kan Alma Tedavileri: Hastalığı iyileştirmek için hastadan kan alınması; çoğu zaman ölüme yol açardı.
Almanların I. Dünya Savaşı’nda iki cephede savaş açması
Dünyanın düz olduğunu savunma ısrarı (Flat Earth)
Yapay zeka projelerinde robotlara ‘katil’ komutlarının denenmesi
E-postayla banka bilgilerini paylaşmak
Toplum içinde yüksek sesle komplo teorileri anlatmak
Felaket anında selfie çekmek
“Beni öldürmezse güçlendirir” deyip yılanı eline almak
Umberto Eco, “Sonsuz Salaklık” adlı metninde, aptallığın da bir tarihi olduğunu söyler.
Carlo M. Cipolla, “Aptallığın Temel Yasaları” adlı makalesinde insanların neden aptalca davrandığını ekonomi modeliyle açıklar.
1. Kendine zarar verir
2. Aynı zamanda başkalarına da zarar verir
3. Ama bunun farkında değildir
Felsefede salaklık, aklın sınırları ile ilgilidir. “Her şeyin rasyonel olduğunu sanmak da salaklıktır” der bazı filozoflar.
KİTAPLAR
Aptallığın Tarihi (The Psychology of Stupidity) – Jean-François Marmion
İnsan Aptallığının Temel Yasaları – Carlo M. Cipolla
Sapiens – Yuval Noah Harari (bazı bölümlerde ironik yorumlarla yer verir)
FİLMLER VE BELGESELLER
Idiocracy (2006): Aptallığın geleceği nasıl ele geçireceğini anlatan kara mizah
Don’t Look Up (2021): Küresel bir felaketi inkâr eden toplumun satirik temsili
Borat serisi: Toplumsal cehaleti ve önyargıları alaya alır
Monty Python filmleri: Tarihsel aptallıklar üzerine absürd komedi örnekleri
MÜZİK VE İNTERNET KÜLTÜRÜ
“Stupid” temalı şarkılar, TikTok’ta viral olan “fail videos”
“Dumb ways to die” kampanyası – hem kamu spotu hem mizah örneği
Dezenformasyona inanmak ve yaymak
Şarlatanlara, sahte uzmanlara itibar etmek
Sosyal medyada tehlikeli trendleri takip etmek
Kendine zarar veren finansal kararlar almak (örneğin: pump and dump tuzakları)
Popülist söylemlere akıl dışı bağlılık
Günümüzün bilgi çağında, salaklık artık cehalet değil; bilgiyi reddetme biçimidir.
Salaklığın tarihi, sadece komik değil, aynı zamanda trajik bir serüvendir.
İnsanlık, çoğu zaman sahip olduğu aklı kullanmak yerine, duygu, önyargı ve çıkar ile karar verir.
Bireysel ve kolektif salaklıkları tanımak, onları tekrar etmemek için ilk adımdır. Bu da aslında en rasyonel davranıştır.
