Cezayir’den Paris’e uzanan bir isyanın, göçün ve dansın sesi.
Rachid Taha (1958–2018), Cezayir’in Sig şehrinde doğmuş, Fransa’da büyümüş, Arap müziğini rock, punk ve elektronik seslerle harmanlayarak 20. yüzyılın sonundaki müzikal melezliğin simgesi hâline gelmiş bir şarkıcı, besteci ve aktivisttir.
Onun sesi, göçmen işçilerin yalnızlığını da, genç kuşakların öfkesini de taşır. Taha, Arap dünyasının geleneksel ezgilerini Batı’nın endüstriyel tınılarıyla birleştirerek hem politik hem estetik bir direniş alanı kurmuştur.
1970’lerin sonunda ailesiyle birlikte Fransa’ya göç eden Taha, Lyon yakınlarında fabrika işçiliği yaparken müzikle hayat buldu. 1981’de kurduğu Carte de Séjour (Oturma Kartı) adlı grup, göçmen gençlerin sesi oldu. Grubun Fransız rock’ına Arap makamlarını ve politik taşlamayı kattığı Douce France adlı parça, ırkçılık karşıtı bir marşa dönüştü.
1990’larda solo kariyerine adım atan Taha, Barbès (1991), Diwân (1998) ve Made in Medina (2000) albümleriyle uluslararası tanınırlık kazandı. Arap udunun, Batı elektro basının ve punk enerjisinin bir araya geldiği bu albümler, göçmen kimliğinin hem kırılgan hem başkaldıran doğasını yansıttı.
2004’te Rock el Casbah adlı kaydıyla The Clash’in meşhur şarkısını Arapça sözlerle yeniden yorumladı; bu versiyon, hem Batı’daki müzik eleştirmenleri hem de Ortadoğu dinleyicileri tarafından “kültürel devrim” olarak nitelendirildi.
Taha, yaşamı boyunca etnik kimliği egzotize eden bakışa karşı durdu; o, “dünya müziği sanatçısı” değil, “dünyalı bir müzisyen” olmakta ısrar etti.
► Taha müziğinde “isyan” ne anlama gelir?
Onun isyanı, hem kişisel hem toplumsaldır. Kolonyal geçmişin, kimlik baskısının ve göçmen ötekiliğinin reddidir. Taha’nın sesi, sınır kapılarında bekleyen milyonların sesidir: öfke ile ironi, melankoli ile dans aynı şarkıda buluşur.
► Rachid Taha’nın müziği neden “füzyon” olarak anılır?
Çünkü o, yalnız türleri değil, kültürleri de karıştırır. Rai, rock, punk, techno ve caz unsurlarını Arap sözlü geleneğiyle birleştirir. Her şarkısı, Akdeniz’in iki yakasının müzikal diyaloğudur.
► “Ya Rayah” neden bu kadar evrensel bir şarkıdır?
Aslen Dahmane El Harrachi’ye ait olan “Ya Rayah” (Ey Giden), Taha’nın sesiyle yeniden doğmuştur. Göçün hüznünü, ayrılığın ironisini taşır. Cezayir’de bir ağıt, Paris’te bir isyan, Berlin’de bir dans melodisi olmuştur.
► Taha neden politik bir figür sayılır?
Çünkü onun müziği, asimilasyona karşı bir varlık beyanıdır. Carte de Séjour döneminden itibaren ırkçılığa, ayrımcılığa ve sömürge geçmişine meydan okudu. Taha, sahnede bir şarkıcı değil, bir “varoluş bildirisi” gibiydi.
► Rachid Taha günümüz müziğinde nasıl bir etki bıraktı?
Taha’nın mirası, Acid Arab, Massilia Sound System, Natacha Atlas ve Hindi Zahra gibi birçok sanatçıda yaşamaktadır. Onun açtığı yol, Arap melodilerini elektronik müzikle birleştiren yeni bir kuşağın doğmasını sağladı.
Taha, 2000’li yıllarda dünya festivallerinin aranan ismi hâline geldi. Made in Medina albümü, dünya müziği listelerinde haftalarca kaldı. Filmlerde, özellikle Tony Gatlif’in Exils’inde ve Fatih Akın’ın Crossing the Bridge belgeselinde yer alan şarkılarıyla sinemada da iz bıraktı.
2018’deki vefatının ardından Je Suis Africain adlı albümü yayımlandı; bu çalışma, onun Afrika kimliğini, diasporanın enerjisini ve evrensel insan sevgisini son kez bir araya getirdi.
Rachid Taha, “öteki”nin sesini merkeze taşıyan bir sanatçıdır. Müziğinde öfke kadar neşe, direniş kadar dans da vardır. O, doğu ile batı arasında bir köprü değil, o köprünün üzerinde yaşayan insandır. Onun müziği bize şunu hatırlatır: kimlik bir kimlik kartında değil, ritimde, sesin cesaretindedir.
► POPÜLER KÜLTÜR
► ACID ARAB
► CAZ TARİHİ
► MERCAN DEDE
► DİASPORA
