Bilim kutsal bir yolculuk mudur, yoksa birçok sesin bastırıldığı bir alan mı? Feyerabend’e göre “bilimin biricik yöntemi” miti, özgür düşüncenin önüne çekilen perdedir. Bilgi çok seslidir ve anarşisttir.
Epistemolojik anarşizm, Avusturyalı filozof Paul Feyerabend’in özellikle Against Method (1975) adlı eserinde ortaya koyduğu, bilgiye dair çoğulcu, özgürlükçü ve radikal bir yaklaşımdır. Feyerabend’e göre bilim, tek bir yönteme indirgenemeyecek kadar çeşitli, tarihsel ve yaratıcıdır. “Her şey geçerlidir” (anything goes) ifadesi, onun düşüncesinin en meşhur ve yanlış anlaşılan özeti olmuştur.
Bu yaklaşım, bilimsel yöntemi reddetmez; ancak onun tek doğru yol olarak dayatılmasını sorgular. Feyerabend’e göre bilgi sadece laboratuvardan değil; mitlerden, sanattan, halk bilgisinden ve sezgiden de doğabilir.
Bilimsel Yöntem Miti: Tek ve evrensel bir bilimsel yöntem yoktur. Tarihsel örnekler bu miti çürütür.
Yaratıcılık ve Kaos: Bilim, aslında kaotik, sezgisel ve kimi zaman “akılsız” yollarla ilerler.
Bilimsel Kurum Eleştirisi: Modern bilim, çoğu zaman otoriter, dışlayıcı ve bürokratik bir yapıya bürünür.
Çoğulculuk Savunusu: Bilim kadar halk inançları, geleneksel tıp, mitoloji ve sanat da bilgi üretiminde yer almalıdır.
Anarşist Epistemoloji: Bilim, ancak özgürlük içinde gelişebilir. Katı kurallarla değil, yaratıcı sapmalarla ilerler.
Destek: Bilimsel ilerlemenin tarihsel örnekleri, bazen mevcut kuralları ihlâl eden “asi bilim insanları” sayesinde mümkün olmuştur (örneğin Galileo, Einstein).
Eleştiri: “Her şey geçerlidir” ifadesi, bilim karşıtı akımlar tarafından suistimal edilebilir. Feyerabend, bilimsel sahteciliği değil, entelektüel özgürlüğü savunur.
Yanlış Yorumlar: Onun epistemolojik anarşizmi, mutlak relativizm değil; eleştirel çoğulculuk anlamındadır.
Kitap Dünyasında
Against Method – Feyerabend’in bilimsel yönteme karşı yazılmış en ünlü polemik eseri
Science in a Free Society – Bilimin demokratikleşmesi ve alternatif bilgi biçimleri üzerine
Farewell to Reason – Akılcılığın sınırlılıkları ve felsefede çoğulculuk çağrısı
Sinemada ve Dizilerde
The Man Who Knew Infinity – Ramanujan’ın akademik kuralları dışlayan sezgisel matematiği
Good Will Hunting – Geleneksel sistemlerin dışında gelişen deha ve bilgi sorgulaması
The Matrix – “Gerçeklik” ve “bilgi”nin sistematik yapılarla değil, sezgiyle aşılması
Oyun Dünyasında
The Stanley Parable – Oyuncunun kuralları ve otoriteyi reddederek kendi yolunu bulması
Outer Wilds – Bilgiye erişmenin doğrusal değil, sezgisel ve deneyimsel olduğu bir oyun dünyası
Baba Is You – Kuralları değiştirerek ilerlenen, bilgi yapısını sorgulayan yaratıcı bir bulmaca oyunu
Feyerabend’in epistemolojik anarşizmi, bilginin otoriterleşmesine karşı açılmış bir özgürlük manifestosudur. Onun felsefesi, bilimsel yönteme karşı değil; onun mutlaklaştırılmasına karşıdır. Bilgi, canlı, çelişkili, sezgisel ve çok sesli bir şeydir. Feyerabend’in çağrısı şudur: “Kuralları sorgula, farklı yolları dene, otoriteden korkma.”
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
ZİHİN-FİZİK İLİŞKİSİ – Beyin mi Ruh mu?
SPİRİTÜALİZM – Bilinç, Enerji ve Anlam Arayışı
