Sözsüz bir anlatım biçimi: Bazen bir bakış, bütün bir cümleye denktir.
Pandomim, oyuncunun söz kullanmadan sadece beden dili, mimik, jest ve hareketle anlam yarattığı sahne sanatıdır. Yunanca “pan” (tümü) ve “mimos” (taklit) kelimelerinden türeyen bu terim, esasen “her şeyi taklit edebilen” anlamına gelir. Antik Yunan ve Roma’da doğan bu sanat, Ortaçağ Avrupası’nda sokak tiyatrosuyla yaygınlaşmış, modern anlamını ise 19. yüzyılda Fransa’da almıştır.
Modern pandomimin en önemli figürü Marcel Marceau’dur. “Bip” adlı sessiz karakteriyle yalnızlık, aşk, korku gibi derin duyguları sadece beden diliyle anlatan Marceau, pandomimi hem sanatsal hem felsefi bir dile dönüştürmüştür. Günümüzde tiyatrodan sirk sanatlarına, fiziksel tiyatrodan performans sanatına kadar pek çok alanda pandomim öğeleri kullanılır. Sözün sınırlarını zorlayan değil, sessizliğin potansiyelini açığa çıkaran bir anlatım biçimidir.
Pandomim yalnızca eğlence sanatı mıdır?
Hayır. Pandomim, her ne kadar komik ve hafif sahnelerle tanınsa da; aslında derin duyguların, içsel çatışmaların ve insan ruhunun kırılganlıklarının sahneye taşındığı bir sanat formudur. Gülümsetir, ama düşündürmeyi de ihmal etmez. Sessizlik içinde çığlık atmak gibidir.
Pandomimin dili nedir?
Pandomimin dili bedendir. Bu dil; ritim, tempo, denge, niyet, göz teması ve kas kontrolüyle inşa edilir. Sözün yerini alan anlam, izleyicinin sezgisiyle tamamlanır. Bu yüzden pandomim, hem evrenseldir hem de izleyiciyle birlikte yeniden yazılan bir sahneye benzer.
Pandomim ile sessiz sinema arasındaki fark nedir?
Sessiz sinema görsel anlatımı teknik olarak kullanır; pandomim ise bu anlatımı doğrudan oyuncunun bedeniyle kurar. Sessiz sinema kamera ve kurguya dayanırken, pandomim oyuncunun sahne üzerindeki ustalığına dayanır. Ancak Chaplin gibi isimler her iki alanda da etkili olmuştur.
Pandomim modern tiyatroda ne kadar yer bulur?
Giderek daha fazla. Geleneksel tiyatroda kullanılan metin merkezli anlatım, çağdaş sahneleme biçimlerinde yerini görselliğe, fiziksel anlatıma ve bedensel dramaturjiye bırakıyor. Bu da pandomimle kurulan estetik ilişkiyi yeniden değerli hâle getiriyor.
Pandomim neden hâlâ güçlü bir anlatım biçimi?
Çünkü beden dili kültürler üstüdür. Konuşmanın yetersiz kaldığı yerde devreye girer. Kimi zaman bir bakış, bir duraksama ya da bir düşüş, uzun bir monologdan daha çok şey anlatabilir. Pandomim, bu çıplak anlatım gücünü hâlâ korur.
Kitap Dünyasında:
Pandomim üzerine teorik metinler nadir olmakla birlikte, tiyatro antropolojisi ve fiziksel anlatım üzerine çalışan Jerzy Grotowski ve Jacques Lecoq gibi düşünürler, pandomimi bedensel ifade sistemleri içinde değerlendirir.
Sinemada ve Dizilerde:
Charlie Chaplin, Buster Keaton, Jacques Tati gibi ustalar sessiz beden anlatımıyla sinema tarihine yön vermiştir. Günümüzde ise Mr. Bean, sessiz mizah geleneğinin popüler bir devamı sayılabilir.
Video Oyunlarında:
Bazı oyun karakterleri sözsüzdür ama beden dilleriyle duygularını aktarırlar. Limbo ve Inside gibi yapımlar, anlatılarını tamamen görsel ve harekete dayalı bir biçimde inşa eder.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Pandomim, fiziksel tiyatro, kukla tiyatrosu, gölge oyunu ve modern dans gibi disiplinlerle kesişerek çok disiplinli bir anlatı formuna dönüşmüştür. Ayrıca mim sanatçıları sokak performanslarının da başlıca aktörleridir.
Pandomim, susarak anlatmanın sanatı değil; susmanın nasıl konuşturulacağını bilme sanatıdır. Bu sessizlikte kelimeler değil, niyetler, duygular ve çatışmalar konuşur. Herkesin anlayabileceği ama kimsenin tamamen tanımlayamayacağı bir anlatım biçimi olarak pandomim, modern zamanın kelime kalabalıkları arasında hâlâ en yalın ve en etkili ifade biçimlerinden biridir.
► BEDEN DİLİ
► SESSİZLİK
► TİYATRO
► MİZAH
► PERFORMANS SANATI
