Oliver Cromwell (1599 – 1658) köy eşrafındandı; Parlamento’ya kadar yükselerek kralın otoritesine meydan okudu. Cromwell’in kışkırtmasıyla iki iç savaş çıktı; vatandaşlardan kurduğu Yeni Model Ordu ile Kral taraftarlarına karşı zafer kazandı. Kral I. Karl’ın yargılanarak kafasının vurulmasını sağladı. Fakat kendisini İngiltere, İskoçya ve İrlanda’nın Koruyucu Lordu ilan ederek aslında bir dikta rejimi sürdürdü.
Cromwell, Huntingdon doğumluydu; Cambridge Üniversitesinde öğrenim gördü ve Londra’da kısa bir süreliğine hukuk eğitimi aldı. Çiftçilik yapıyordu ve erişkin hayatında Kalvinist Püritan mezhebindendi. 1628’de yerel Huntingdon seçim bölgesinden aday olarak Parlamento üyesi seçildi. Daha sonra Cambridge için adaylığını koydu fakat toprak işlerini yürütmeye devam etti, ta ki Parlamento’yla Kral I. Karl arasında çıkan çatışmanın elebaşlarından biri oluncaya kadar. Kral, İskoçya’ya karşı giriştiği savaşlar yüzünden vergileri artırdığı için on bir yıllık aradan sonra 1640’ta Parlamento huzuruna çağrıldı. Cromwell, Kralı en ateşli eleştirenlerden biriydi. Parlamenterler, Kralın Katolik sempatizanlığından hoşlanmıyorlardı. Fakat asıl istekleri anayasal reform ve daha fazla güce sahip olmaktı. Kralın taraftarları Krala arka çıkarak Kralın tanrısal bir hakla başa geldiğinde direterek bu durumun Parlamento’yla ya da onsuz değiştirilemeyeceğini savundular.
Siyasetin felce uğramasıyla 1642’de iç savaş patlak verdi. Cromwell, hızla Cambridge Kalesini ele geçirerek yerel bir süvari bölüğü topladı. Savaşta atlı gücünü stratejik olarak tertiplemede usta olduğunu kanıtlamak üzereydi; süvarilerini öyle iyi eğitmişti ki savaşta onlara vazife yükleyebilir; süvariler dağılmadan tekrar gruplaşabilirlerdi. Daha önce askeri hiçbir deneyimi yoktu; fakat hızla Kralın taraftarlarına karşı İngiltere’nin doğusunda zaferler kazanmaya başladı ve 1643’te albaylığa, 1644’te ise kor generalliğe yükseldi. Cromwell’in süvari bölüğü parlamenter birliklerine Marston Moor’da kesin bir zafer kazandırdı ve Yeni Model Ordu’nun süvarilerinin sorumluluğu ona verildi. Bu orduyla 1645’te Naseby’deki ilk büyük denemesinde Kralın taraftarlarını bozguna uğrattı. Cromwell, hem yenilikçi bir sahra ordusu komutanı, hem de zeki bir teşkilatçı olduğunu kanıtlamış oldu. İlk İç Savaşın sonunda Parlamento ordusunun sahra ordusu komutanı ve gerçekte ülkedeki en güçlü adamdı.
1648’de patlak veren ikinci İç Savaş öncesinde geçici bir sessizlik hakimdi. Cromwell Galler’deki isyanı bastırdı ve Kralın İskoç taraftarlarının istila ordusunu geri püskürttü. Kral Karl adalete teslim edildi ve yargılandıktan sonra 30 Ocak 1649’da Londra’da idam edildi. Cromwell, bu tarihten sonra devletin fiili başkanıydı; başlangıçta kralın idamına taraf olmamakla birlikte ölüm hükmünü imzalayan 135 Komisyon üyesinden biriydi ve istese infazı durdurabilirdi.
Cromwell, İrlanda ve İskoçya’da Kralın oğlunu destekleyenlerin başlattığı ayaklanmaları ezici bir güçle bastırmasının ardından geleceğin II. Karl’ını iki kez mağlup etti. Aynı şekilde kendi ordusunda çıkan bir isyanı da bastırdı. Cromwell, İrlanda’da zalimliğiyle, en çok da Droghada’da teslim olan garnizonun topluca katledilmesiyle ve 1649’da Wexford’da hem askerlerin hem de sivillerin topluca öldürüldüğü katliamla ün saldı. Bu kıyım kendi zamanı için bile sarsıcıydı, ancak Cromwell, bunun İrlandalıların Protestan İngilizlere yaptığı kıyımın haklı bir intikamı olduğunu savunarak ‘gelecekte kan akmasını önlemek için alınmış bir tedbir’ olduğunu yazdı.
Kralın taraftarlarının mağlup edilmesiyle İngiltere, İskoçya ve İrlanda’yı tek bir isim altında birleştirmek üzere Milletler Topluluğu oluşturuldu. Cromwell’e krallık teklif edildiyse de kendisi bunu reddetti. Bunun yerine 1653’de Koruyucu Lord unvanıyla askeri bir diktatörün güçlerine sahip fakat bir kralın mesuliyetinden muaf tutularak başa geçti. Koruyucu Lord olarak Cromwell dış ülkelerle savaşlara girişti ve Britanya’ya önde gelen Avrupa gücü olarak statüsünü yeniden kazandırdı. Fakat iki kez parlamentoyu feshederek ülkeyi bir süreliğine askeri komiserler aracılığıyla yönetti. Tiyatroların kapatılması gibi hoş karşılanmayan bir takım püritan tedbirler aldı. İngiltere Kilisesinin hiyerarşisiyle arası açık olan Cromwell, Katoliklik dışındaki tüm dinlere karşı hoşgörülüydü ve 365 yıllık aradan sonra Yahudilerin İngiltere’ye dönmesine izin verdi. Onun himayesinde ülkede edebiyat, bilim ve eğitim gelişti.
Cromwell, Dunbar ve Worcester’da kazandığı zaferlerin yıldönümü olan 3 Eylül 1658 tarihinde Londra’daki büyük bir fırtına sırasında tutulduğu sıtma sonucu hayatını kaybetti.
KRONOLOJİ
1599 25 Nisan’da Huntingdon’da doğdu
1620 Elizabeth Bourchier ile evlendi
1628 Huntington için Parlamento üyesi seçildi
1640 Kısa ve Uzun Parlamentolarda Cambridge’i temsil etti
1642 İç savaş çıktı
1644 Marston Moor’daki zaferleri
1645 Naseby zaferi
1649 I. Karl’ın idamı ve Drogheda kuşatması
1650 Geleceğin II. Karl’ını Dunbar ve Worcester’da mağlup etti
1653 Koruyucu Lord ilan edildi
1654 İlk Parlamentosunu feshetti
1658 3 Eylül’de Londra’da öldü
1661 Cesedi mezardan çıkarılarak Tyburn’de asıldı
‘Centilmen diye tabir ettiğiniz kişilerdense ne için savaştığını bilen basit bir süvarim olmasını tercih ederim’
‘SİĞİLLER VE DİĞER HER ŞEY’
