Demokrasi, halkın egemenliği derken; gerçek iktidarın küçük bir elit grubun elinde olduğu hissine kapılıyor musunuz? Oligarşi, az sayıda kişinin çok sayıda insan üzerinde mutlak güç kurduğu yönetim biçimidir.
Oligarşi, Yunanca oligos (az) ve arche (iktidar) kelimelerinden türeyen, siyasal, ekonomik veya sosyal iktidarın küçük bir azınlığın elinde toplandığı bir yönetim biçimidir.
Bu azınlık; aristokratlar, zenginler, askerî elitler, dinî otoriteler ya da büyük şirket sahipleri olabilir.
Oligarşi, demokratik görünümlü sistemlerin arkasına gizlenebilir ve çoğunluk adına karar alan küçük gruplar eliyle görünmeyen bir despotizme dönüşebilir.
Antik Yunan:
Oligarşi, özellikle Atina ve Sparta gibi şehir devletlerinde aristokrat sınıfın egemenliğini ifade ederdi.
Platon ve Aristoteles, oligarşiyi “sapmış yönetim biçimi” olarak sınıflandırmışlardır.
Orta Çağ ve Feodalizm:
Toprak sahibi derebeylerin siyasi ve ekonomik güç üzerindeki hâkimiyeti bir oligarşik düzendi.
Modern Dönem:
Günümüzde oligarşi, çoğu zaman kapitalist sistemler içerisinde sermaye elitlerinin siyasete yön vermesiyle ilişkilendirilir.
Post-Sovyet ülkelerde ve otoriter rejimlerde, devlet ve sermaye birleşerek “kleptokratik oligarşi” biçiminde ortaya çıkar.
Ekonomik Oligarşi:
Büyük sermaye sahiplerinin siyasi karar alma süreçlerini yönlendirdiği sistem.
Örn: Lobi grupları, holdinglerin medya ve siyaset üzerindeki etkisi.
Askerî Oligarşi (Juntta):
Askerî liderlerin sivil hükümeti devre dışı bırakarak iktidarı ele geçirmesi.
Örn: 1970’lerde Latin Amerika ülkeleri.
Dinî Oligarşi:
Ruhban sınıfının politik gücü elinde tutması.
Örn: Teokratik yapılar.
Parti Oligarşisi:
Tek partili rejimlerde, küçük bir merkez komitesinin tüm kararları alması.
Örn: Eski Sovyetler Birliği, günümüz Kuzey Kore’si.
Seçim var ama temsil yok:
Oligarşik sistemler, seçim mekanizmalarını koruyabilir; ancak gerçek karar alma gücü küçük bir çevrede toplanır.
Yasal eşitlik – fiili eşitsizlik:
Herkesin eşit oy hakkı olsa da ekonomik ve medya gücünü elinde tutan azınlık, kamuoyunu yönlendirir.
Kleptokrasi ile birleşim:
Oligarşik elitler, kamu kaynaklarını kendi çıkarları için kullanabilir (yolsuzluk, kamu ihaleleri, vergi muafiyetleri).
Kitap Dünyasında
Hayvan Çiftliği – George Orwell: Gücü ele geçiren azınlığın dönüşümü
Oligarchy – Scarlett Thomas: Britanya elit okullarında güç ve yozlaşma
Kapitalizm ve Özgürlük – Milton Friedman: Sermaye-serbestlik-oligarşi tartışmaları
Sinemada ve Dizilerde
The Menu (2022): Elitlerin dünyasına içeriden bakış
Succession: Medya imparatorluğu üzerinden ailevi oligarşi
Elysium: Sosyoekonomik uçurumun distopik anlatımı
Oyunlarda
Cyberpunk 2077: Mega şirketlerin şehir yönetimini ele geçirmesi
Bioshock Infinite: Teokratik ve elitist bir oligarşi distopyası
Papers, Please: Totaliter yapının parçası olan bürokrasi içinde hiyerarşi
Oligarşi, görünürde çoğulcu olan ama özünde tek sesli işleyen sistemlerin gölgesinde işler.
Modern dünyada açık diktatörlükten çok, ekonomik ve medyatik güçle maskelenmiş oligarşik yapılar egemenliğini sürdürmektedir.
Gerçek bir demokrasi, yalnızca oy vermek değil; karar alma süreçlerine katılım ve eşit temsil hakkının güvence altına alınmasıyla mümkündür.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
