Kültürlerarası bir korku, aynı zamanda koruma arayışı.
Nazar (İngilizce: Evil Eye, Almanca: Böser Blick, Fransızca: Mauvais Œil), kıskanç ya da haset dolu bir bakışın insana, hayvana ya da eşyaya zarar verebileceğine dair inançtır. Bu bakışın, özellikle ani hastalıklara, şansa, berekete ve güzelliğe zarar verdiğine inanılır. Nazar, yalnızca Türk kültüründe değil, Akdeniz’den Ortadoğu’ya, Latin Amerika’dan Güney Asya’ya kadar çok geniş bir coğrafyada görülen evrensel bir halk inanışıdır.
Nazar inancı Mezopotamya, Antik Yunan ve Roma’dan günümüze taşınmıştır. Hitit tabletlerinde, Antik Mısır’da ve Arap yarımadasında nazara karşı tılsımların kullanıldığı bilinmektedir. Anadolu’da ise “nazar boncuğu” en yaygın koruyucu nesnedir. Bu mavi boncuk, göz biçimli formuyla kötücül bakışların geri çevrileceğine inanılarak taşınır.
Modern dönemde de nazar inancı canlılığını korumaktadır. Bebeklerin üzerine kırmızı kurdele takılması, yeni alınan eşyaların üstüne Kur’an ayetlerinin yazılması ya da “Maşallah” sözü, nazardan korunma ritüellerinin parçasıdır.
Bilimsel açıdan kanıtlanmış bir olgu değildir. Ancak psikolojik ve kültürel olarak gerçek etkiler doğurur. İnsanlar, başına gelen olumsuzlukları “nazar”la açıklayarak anlamlandırır.
Çünkü mavi, tarihsel olarak “uzaklaştırıcı” ve “koruyucu” bir renk olarak kabul edilmiştir. Özellikle Akdeniz kültürlerinde “mavi gözün” uğursuzluk getireceğine inanılır, bu yüzden mavi boncuk o gücü nötralize eden bir simgeye dönüşmüştür.
Türkler, Yunanlar, Araplar, İranlılar, Hintliler, Latin Amerikalılar ve hatta Avrupa’nın bazı bölgelerinde nazar inancı güçlüdür. Bu durum, inanışın evrenselliğini gösterir.
Mavi boncuk, muska, dualar, tütsüler, kırmızı kurdele, kurşun dökme gibi pratikler en yaygın yöntemlerdir. Amaç, kötü enerjiyi defetmek ya da göze görünmez kılmaktır.
Evet. Moda, tasarım ve turizmde nazar boncuğu bir sembol hâline gelmiştir. Ayrıca sosyal medyada bile “maşallah” veya emoji kullanımlarıyla bu inanç sürdürülmektedir.
Sanat: Anadolu el sanatlarında, takılarda ve ev dekorasyonlarında nazar boncuğu sıkça kullanılır.
Müzik: Türk halk müziğinde “göz değmesi” ve “nazar” temalı türküler vardır.
Günlük yaşam: Türkiye’de ve Ortadoğu’da doğan çocuklara, yeni evlere ya da arabalara mutlaka nazar boncuğu takılır.
Nazar, modern bilimin ötesinde, kolektif bilinçte güçlü bir simgedir. Kötü bakışların zararını önleme arzusunun ifadesi olan nazar, insanın korunma ihtiyacının kültürel yansımasıdır.
