Her şeyin ölçüsünü ararken, ölçüyü kaçıran insanlığın terazisinde mikyas neyi tartar?
“Mikyas” kelimesi, Arapça kökenli olup “ölçü”, “kıstas”, “terazi” anlamlarını taşır. Hem maddi hem de manevi düzeyde “ölçme” eylemine dair derin bir kavramsal boyut içerir. Sözlük anlamıyla bir şeyin doğruluğunu, değerini, miktarını ya da uygunluğunu belirleyen ölçüt anlamına gelir. Fakat mikyas yalnızca ölçen değil, ölçülecek şeyi anlamlı hâle getiren çerçevedir. Bu nedenle, mikyas bir bakıma “ölçülerin ölçüsü”dür. Bir davranışın ahlaki olup olmadığına, bir sözün hikmet içerip içermediğine, bir sanat eserinin kıymetine ya da bir düşüncenin tutarlılığına karar verirken başvurduğumuz görünmez terazidir.
Klasik İslam düşüncesinde mikyas, sadece fiziksel değil, aynı zamanda ontolojik bir kavramdır. İmam Gazali’den İbn Arabi’ye, Fahreddin Razi’den Osmanlı âlimlerine kadar birçok düşünür, adaleti, bilgiyi ve hakikati anlamak için mikyas kavramına başvurmuştur. Kur’an-ı Kerim’de geçen “mizan” kavramı ile birlikte kullanıldığında, ilahi ölçüye işaret eder ve evrenin düzenini sağlayan hakikat terazisine gönderme yapar. Bu bağlamda mikyas, hem bireysel eylemin hem de kozmik düzenin ölçüsüdür.
Modern çağda ise mikyas kavramı, daha çok sosyal bilimlerde ve etik tartışmalarda karşımıza çıkar. “İnsani mikyas”, “ahlaki mikyas” ya da “kültürel mikyas” gibi ifadeler, değer yargılarının göreceliği ile evrenselliği arasındaki gerilimleri işaret eder. Postmodern düşünürler, her toplumun ya da bireyin farklı mikyaslara sahip olduğunu savunurken, klasik akıl geleneği tek ve geçerli ölçünün mümkün olduğunu iddia eder.
Mikyas, yalnızca bir kavram ya da oranlama aracı değildir; aynı zamanda somut ve işlevsel bir nesnedir. Standart bir mikyas genellikle üçgen prizma şeklindedir. Bu form, hem ergonomik tutuş sağlar hem de birden fazla ölçeği tek bir cetvelde toplamaya imkân verir. Mikyasın altı yüzeyi vardır ve bu yüzeylerde sıklıkla karşılaşılan 1:20, 1:25, 1:50, 1:75, 1:100 ve 1:125 gibi farklı ölçekler yer alır. Bu oranlar, mimarlık ve mühendislik gibi teknik disiplinlerde kullanılan çizimlerin doğru okunabilmesi ve yorumlanabilmesi için kritik önem taşır.
Mikyas, özellikle teknik çizimlerin ve planların üzerinden ölçü alınmasını sağlar. Örneğin 1:100 ölçekli bir projede, mikyasla ölçülen her bir santimetre, gerçekte 100 santimetreye karşılık gelir. Bu, alan ya da yapı büyüklüğünü sahada ölçmeye gerek kalmadan doğrudan kâğıt üzerinde algılamayı mümkün kılar.
Eskiden mikyas, elle yapılan çizimlerin en vazgeçilmez aracıyken, günümüzde AutoCAD, MicroStation, Revit gibi dijital tasarım programlarının yaygınlaşmasıyla birlikte fiziksel kullanımı azalmıştır. Ancak hâlâ özellikle basılı projelerde, mimarlık ve inşaat sektöründe proje paftaları üzerinden ölçüm yapmak için yaygın şekilde kullanılmaktadır. Dijital çağda bile, mimari ofislerin çekmecelerinde bir mikyasın yer alması bir gelenek ve zaruret olmayı sürdürür.
Mikyasın fiziksel yapısı kadar üzerinde yer alan yazı tipi, çizgi kalınlıkları ve renk kodları da kullanım kolaylığı açısından önem taşır. Bazı profesyonel mikyaslar, milimetre değil, direkt olarak metre bazlı okunabilecek şekilde tasarlanır; bu da hata payını azaltır.
Sonuç olarak mikyas, sadece ölçü almak için değil, aynı zamanda düşünmeyi ölçeklendirmek için de kullanılan çok katmanlı bir araçtır. Onun sayesinde plan, proje ve gerçeklik arasında sağlıklı bir köprü kurulur.
Mikyas ile mizan arasında fark var mıdır?
Evet. “Mikyas” ölçme aracıdır, “mizan” ise bu ölçümün sonucunu değerlendiren terazidir. Mikyas daha çok kıstas, standart anlamı taşırken; mizan adaletin ve denge ilkesinin karşılığıdır.
Mikyas ne zaman evrensel olur, ne zaman göreceli?
Bir mikyas, herkes tarafından kabul görmüş ilke ya da değere dayanıyorsa evrensel sayılır. Ancak toplumsal normlar, kültürel kodlar ya da bireysel tercihler temelinde şekilleniyorsa göreceli olur. Ahlak, sanat, güzellik gibi alanlarda bu ayrım daha da belirginleşir.
Bir toplumun mikyasları nasıl değişir?
Zamanla değişen değer yargıları, teknolojik ilerleme, ideolojik dönüşümler veya tarihî travmalar, toplumların mikyaslarını etkiler. Bir dönemde kutsal sayılan bir ölçü, başka bir çağda geçerliliğini yitirebilir.
Mikyas kaybı nedir?
Modern çağın krizi olarak adlandırılan “ölçüsüzlük”, yani mikyas kaybı; iyi ile kötünün, doğru ile yanlışın, güzel ile çirkinin ayırt edilememesi anlamına gelir. Bu, yalnızca ahlaki değil, aynı zamanda epistemolojik ve varoluşsal bir bunalımı da beraberinde getirir.
Mikyas bireyin iç dünyasında nasıl işler?
Vicdan, en kadim mikyaslardan biridir. Birey, davranışlarını ya da kararlarını değerlendirirken içsel bir ölçüt olarak vicdanına danışır. Bu da ahlaki öz-farkındalığın temelidir.
Mikyas kavramı, doğrudan kullanılmasa da birçok edebî ve sinematografik yapıtta metaforik olarak yer alır. Dostoyevski’nin Suç ve Ceza romanındaki Raskolnikov’un adalet ve suç mikyasını kendi içinde yeniden kurması, modern mikyas kaymasının trajik bir örneğidir. Keza The Dark Knight filminde Batman’in “adalet” uğruna kendi kurallarını çiğnemesi, süper kahramanların bile mikyas krizine girebildiğini gösterir. Japon animelerinde, özellikle “ölüm defteri” gibi yapımlarda adalet ve ölçü temaları, bireysel mikyasla ilahi mikyas arasındaki çelişkiyi dramatize eder.
Mikyas, yalnızca bir kelime değil, hayatı anlamlandırma biçimidir. Ölçüsüzlük çağında, yeniden bir mikyas arayışı; değerlerin, anlamın ve hakikatin peşine düşmektir. Bu nedenle mikyas, zamana dirençli bir pusuladır. Doğrultusunu kaybetmiş toplumlar, yeniden ölçmeyi öğrenmeden istikamet bulamaz.
► EBEDİYET
► TEVHİD
► ZAMANIN DOĞASI
► FELSEFİ ZOMBİ
► DİJİTAL VİCDAN
