Meme kültürü, internet kullanıcıları tarafından mizah, ironi, sosyal eleştiri veya politik mesaj içermek üzere yaratılan ve hızla yayılan görsel, metinsel ya da video tabanlı içerik üretimi biçimidir.
“Meme” kelimesi, ilk olarak 1976 yılında Richard Dawkins’in The Selfish Gene (Bencil Gen) kitabında ortaya atılmıştır. Dawkins’e göre memetik, kültürel bilginin tıpkı genler gibi taklit yoluyla bir bireyden diğerine aktarılmasıdır.
Dijital çağda bu kavram, özellikle sosyal medya platformlarında mizahi imgeler, tekrarlayan kalıplar, kültürel referanslar ve viral içerikler anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Bugün, meme’ler bireysel duyguların dışavurumu olduğu kadar, politik tutumların ve sosyal eleştirinin de taşıyıcısıdır.
1. Richard Dawkins ve “Memetik” Kuramı (1976)
Dawkins, “meme” kavramını kültürel replikatör olarak tanımlar. Deyimler, müzik ezgileri, gelenekler bu memetik öğelerdir.
2. İnternet Çağında Yeni Bir Yorum
1990’ların sonlarında 4chan, Something Awful ve YTMND gibi sitelerde ilk internet meme’leri doğmuştur.
2000’li yıllarda Trollface, Rage Comics, LOLCats gibi içerikler yaygınlaştı.
3. Sosyal Medya ile Evrimleşme (2010’lar)
Instagram, Twitter, Reddit ve TikTok gibi platformlar sayesinde meme üretimi ve yayılımı kitlesel hâle geldi.
Meme artık hem bireysel ifade biçimi hem de politik bir araç hâline gelmiştir.
Meme’ler, içeriklerine ve işlevlerine göre çeşitli alt türlere ayrılır:
1. Absürt Meme’ler (Surreal Meme):
Anlamsız veya bilinçli olarak bozulmuş görseller.
2. Politik Meme’ler:
Siyasi olaylara ya da figürlere doğrudan eleştiri ya da destek içerir.
3. İronik Meme’ler:
İnce mizah barındıran, çift anlamlı mesajlar.
4. Relatable Meme’ler:
Günlük hayat, ilişkiler, depresyon, uykusuzluk gibi konulara dair içerikler.
4. Reaction Meme’ler:
Duygu ve tepkileri ifade etmek için kullanılan görseller.
5. Copypasta ve Wojak Serileri:
Uzun yazılı içeriklerin tekrar tekrar paylaşılması ya da duygusal karakter temsilleri.
Meme’ler yalnızca güldürmez; aynı zamanda kamuoyu oluşturur, ideoloji yayar ve siyasi atmosferi etkiler.
1. Siyasi Hareketlerde Rolü
Alt-right ve alt-left gibi dijital hareketler meme kültürünü propaganda aracı olarak kullanır.
2016 ABD seçimlerinde “Pepe the Frog” gibi figürler politik araçlara dönüştü.
2. Toplumsal Tepkilerin İfadesi
Ekonomik kriz, pandemiler, savaş gibi olaylarda halk duygularını meme’lerle ifade eder.
“Kedi çocuk”, “Dayı capsleri”, “Gel yavrum gel” gibi yerel içerikler kültürel hafızanın parçası olur.
3. Popüler Kültürün Parodisi
Dizi, film ve oyun karakterleriyle dalga geçen meme’ler kültürel eleştirinin bir biçimidir.
4. İnternet Aktivizmi ve Protesto
Hashtag kampanyalarıyla birleşen meme üretimi, dijital protestonun omurgası hâline gelmiştir.
KİTAPLARDA
Memes in Digital Culture – Limor Shifman
The Memeing of Mark Fisher – Matt Colquhoun
The World Made Meme – Ryan Milner
SİNEMADA & BELGESELLERDE
Feels Good Man (2020) – Pepe the Frog’un politikleşme sürecini anlatan belgesel
YouTube: Meme Review – PewDiePie ve benzeri içerik üreticilerinin meme analiz videoları
OYUNLARDA VE PLATFORMLARDA
Reddit (r/memes, r/dankmemes)
Know Your Meme – meme’lerin tarihçesini ve kökenini arşivleyen platform
TikTok – yeni nesil video temelli meme’lerin doğduğu mecra
Meme kültürü, dijital çağın ortak dili hâline gelmiştir. Mizah, protesto, bilgi, aidiyet ve kimlik ifade biçimi olarak kullanılabilir.
Bu kültür hem bireysel hem de toplumsal anlatıların şekillendiği, politikleşen bir eğlence aracıdır.
Sanal imgeler, artık sadece eğlence değil; ideolojik çatışmaların, kamuoyunun ve toplumsal ruh hâlinin aynasıdır.
