BİREYLERİN gruplar halinde bir araya geldiklerinde sergiledikleri özel davranış biçimleri; başka bir ifadeyle belirli durumlarda ortaya çıkan ve süreli olarak kolektif bir bilinç ile yönlendirilen topluluk davranışı.
Kolektif davranış kuramını ilk ortaya atan kişi Gustave Le Bon’dur. Ona göre 3 çeşit kolektif davranış vardır: Kalabalık, kitle, halk.
Kolektif davranış üzerindeki kavramsal dönüşümün izleri LeBon’un kalabalıklara yönelik çalışmalarından, Herbert George Blumer’in rutin sosyal hayat içindeki sembolik etkileşim ile kolektif davranıştaki dairesel reaksiyonuna dek gelişim göstermiştir. LeBon ve Blumer kalabalıkların; bireyleri, davranışlarındaki rasyonel kontrol yetisini bir şekilde azaltarak dönüştürdükleri savını savunurlar. Aslında Blumer’in çalışma ve metotları Herbert Mead ve Robert Park’ın teorilerinin bir uzantısı ve açılımıdır. Onun sembolik etkileşimdeki fikirleri ile hocası Mead’in fikirleri literatürde daha çok tartışmalıdır. Buna karşılık onun “kolektif davranış” teorisi ile Robert Ezra Park’ın görüşleri arasındaki ilişki dikkatlerden kaçmaktadır.
Amerika’ya LeBon’un kalabalıklar ve toplumsal davranışlar ve kolektif psikoloji üzerine düşüncesini getiren Robert Ezra Park olmuştur. Master döneminde Almanya ve Fransa’da kalabalıklar ve kamu üzerine yaptığı çalışmaları ona LeBon’un kolektif psikoloji görüşlerini tanıtmış ve Park onunla aynı doğrultuda bir kolektif davranış düşüncesi geliştirmiştir. Nitekim Edward Burgess ile hazırladıkları “Introduction to the Science of Society” ’de sosyolojiyi kolektif davranış bilimi, kolektif davranışı da sosyal hayatın kompleks formlarının (kalabalık, halk, politik parti, gangster, sosyal hareket gibi) çeşitliliğinin konumlanabileceği süreç olarak tanımlamışlardır.
Blumer’in kolektif davranışını sosyal hoşnutsuzluk ekseninde incelemelidir. Blumer’e göre rutin aktivitelerin kesilmesi, harekete geçmek için rutin bireysel dürtü ve eğilimlerin tatminini önler ya da bireyler mevcut sosyal düzenin uyum sağlayamadığı yeni dürtü veya eğilim geliştirebilirler. Ancak onların davranışları düzensiz ve koordinesiz olur. Blumer buna “huzursuzluk” der. Bu etki ise karşılıklı karaktere sahiptir. Yani bir birey bu şekilde düzensiz ve rastgele bir davranış sergileyip huzursuzluğa düşerse, izleyenler de aynısını yapar. İşte bu karşılıklı sürece de “dairesel reaksiyon” demiştir. Dairesel reaksiyon insanların benzer davranışlarda bulunmalarıyla sonuçlanır ve ayrıca temel kolektif davranışın altyapısını oluşturan doğal mekanizmadır. Bireylerdeki düzensizlik ve koordinesizlik şeklindeki huzursuzluk, dairesel reaksiyon tarafından uyarılır ve sonuç “sosyal hoşnutsuzluk” şeklinde kendini gösterir. Yani Ezra ve LeBon’da başlangıçtaki toplumsal etki ve dürtünün yerini Blumer’de bireyselden toplumsallığa dönen bir süreç almıştır.
Temel kolektif davranışın oluşumu ise beş aşamalıdır. İlki “heyecan verici bir olay”dır. Böylesi bir olay pekçoklarının dikkatini çeker. Sonraki üç aşamanın gelişiminin altında yatan mekanizmalar dairesel reaksiyon ve onun iki ileri formudur: kolektif heyecan ve kolektif yayılma. Aslında Blumer bu mekanizmaların spontane gelişen grup davranışlarının hemen hepsinde değişen oranlarda olduğunu iddia etmiştir. İkincisi “öğütme” aşamasıdır. Bireyler, heyecan verici olay hakkında konuşurlarken dahi bir aktivite içindedirler. Blumer bu aşamayı insanların doğrudan diğerlerinin davranışlarına tepki verdiği saf bir dairesel reaksiyon olarak çözümlemiştir. Hipnotize ile kıyaslarken de Blumer, bunun daha hızlı ve doğrudan bir cevap olduğunu belirtir. Üçüncü aşama heyecan verici olayla ilgili olarak insanların onu öğütme aşamasında ortaya çıkan “ortak gaye”dir. İki uçlu bir öneme sahiptir: insanlara ortak bir uyum ve aktivitelerine ortak bir amaç verir. Dikkat kesildikleri ortak gaye üzerinde heyecanlı olan insanlar, daha sonra o coşkun eylemin parçası olacak gözlemcilerin dikkatini yakalama ve pekiştirme hususunda heyecan dolu davranışın gücünü vurgulamış olurlar. Bu üçüncü aşamada altta yatan mekanizma kolektif heyecandır.
Kaynak:
Mahmut Esat ÖZCAN, Kolektif Davranış-Herbert George Blumer
