Kuzey İrlanda çatışmasının en tartışmalı aktörlerinden biri olan IRA, yirminci yüzyıl boyunca hem bağımsızlık mücadelesi hem de silahlı direniş tartışmalarıyla anılan karmaşık bir örgütlenme biçimidir.
IRA (İng. Irish Republican Army; Alm. Irisch-Republikanische Armee; Fra. Armée républicaine irlandaise), İrlanda’nın Britanya egemenliğinden tamamen bağımsız olması ve Kuzey İrlanda’nın birleşik bir İrlanda devletine katılması hedefiyle ortaya çıkan cumhuriyetçi bir paramiliter örgüttür. 1919’da kurulan ilk örgütsel formdan 1990’ların barış sürecine kadar farklı fraksiyonlara ayrılmış, kimi dönemlerde siyasi kanatlarla (özellikle Sinn Féin) birlikte hareket etmiştir. Örgütün yapısı, hedefleri ve eylem biçimleri zaman içinde önemli dönüşümler geçirmiştir.
IRA’nın kökeni, 1916 Paskalya Ayaklanması sonrasında Britanya yönetimine karşı gelişen bağımsızlık hareketine dayanır. 1919–1921 İrlanda Bağımsızlık Savaşı sırasında örgüt, gerilla taktikleriyle Britanya güçlerine karşı mücadele etmiş; Anglo-İrlanda Antlaşması sonrasında Güney ve Kuzey’in ayrılmasıyla birlikte örgüt içinde derin bölünmeler yaşanmıştır.
1960’lardan itibaren Kuzey İrlanda’da Katolik cumhuriyetçiler ile Protestan birlik yanlıları arasındaki gerilim şiddetlenmiş, “The Troubles” olarak bilinen kanlı dönem başlamıştır. Bu süreçte IRA’nın “Geçici IRA (Provisional IRA)” gibi fraksiyonları öne çıkmış; bombalı saldırılar, suikastlar ve sokak çatışmaları dönemin gündelik gerçeği hâline gelmiştir.
1998’deki Hayırlı Cuma Anlaşması (Good Friday Agreement) ile silahlı eylemler büyük ölçüde son bulmuş; IRA resmi olarak silah bırakma sürecini 2005’te tamamladığını açıklamıştır. Bugün bazı küçük ayrılıkçı gruplar varlığını sürdürse de ana örgüt fiilen siyasi süreçlere entegre olmuştur.
► IRA tamamen yok oldu mu?
Hayır. Provisional IRA silahlı faaliyetlerini durdurdu ancak “Real IRA” ve “Continuity IRA” gibi küçük fraksiyonlar hâlâ varlığını sürdürmektedir. Ancak bu gruplar geniş halk desteğine sahip değildir.
► Sinn Féin ile IRA arasındaki bağ nedir?
Sinn Féin uzun süre IRA’nın siyasi kanadı olarak görülmüştür; bugün ise bağımsız bir siyasi parti olarak İrlanda ve Kuzey İrlanda’da demokratik süreçlere katılır. Tarihsel bağlar tartışılagelmiştir.
► IRA neden özellikle şehir gerillasını benimsedi?
Kuzey İrlanda’nın yoğun kent dokusu gizlenme, hızlı eylem ve geri çekilme imkânı sağlıyordu. IRA bunu asimetrik savaşın bir gerekliliği olarak yorumlamıştır.
► Birleşik İrlanda hedefi hâlâ geçerli mi?
Cumhuriyetçi siyasi hareketler bu hedefi demokratik yollarla sürdürmektedir. Brexit sonrası sınır tartışmaları, birleşik İrlanda konusunu yeniden gündeme taşımıştır.
► Barış süreci nasıl başarıya ulaştı?
Siyasal diyalog, uluslararası arabuluculuk, sivil toplum baskısı ve ekonomik entegrasyon barış sürecinin temel taşları oldu. Silah bırakma, karşılıklı denetim mekanizmalarıyla güvence altına alındı.
IRA, sinemada (Michael Collins, The Wind That Shakes the Barley, In the Name of the Father), müzikte (The Cranberries’in “Zombie”si), edebiyatta ve televizyon dizilerinde sıkça işlenen bir konu olmuştur. Politik şiddet temalı polisiye romanlarda ve İngiliz sinemasında IRA karakterleri sıklıkla dramatik çatışmanın temel unsuru olarak yer alır.
IRA, modern Avrupa tarihinin en karmaşık örgütlenmelerinden biri olarak, hem ulusal bağımsızlık ideali hem de şiddet tartışmalarıyla anılır. Tarihsel süreç içerisinde dönüşerek siyasi çözüm arayışına yönelmiş ve Kuzey İrlanda barış sürecinin kritik aktörü hâline gelmiştir.
