İneptokrasi (Ineptocracy), yönetim yeteneği olmayan veya liyakatsiz kişilerin iktidarda olduğu, toplumun en üretken ve çalışkan kesiminin ise cezalandırıldığı bir yönetim sistemini tanımlayan bir kavramdır.
Bu terim, resmi bir politik veya ekonomik teori olmasa da, çoğunlukla popülist rejimlerin, yozlaşmış bürokrasinin ve liyakatsizlik temelli yönetimlerin eleştirisi olarak kullanılır. Bilhassa yolsuzluk, adam kayırma ve politik kayırmacılık gibi uygulamalarla devlet yönetiminin verimsiz hale gelmesini ifade eder.
1. Liyakatsizlik Esasına Dayalı Yönetim
Yetkin ve bilgili kişilerin değil, sadakat veya çıkar ilişkileri üzerinden görevlendirilenlerin yönetimde olması.
Yönetici kadroların, uzmanlık gerektiren konular hakkında bilgi sahibi olmadan karar alması.
2. Yolsuzluk ve Kayırmacılık
İşe alım, terfi ve kamu kaynaklarının kullanımı gibi süreçlerde liyakat yerine sadakatin öne çıkması.
Devlet kaynaklarının, yönetime sadık kişilere aktarılması ve toplumsal adaletsizliğin artması.
3. Ekonomik ve Kurumsal Çöküş
Verimsiz yönetim uygulamaları nedeniyle ekonomik krizlerin ve kamu hizmetlerinde aksaklıkların ortaya çıkması.
Eğitim, sağlık ve altyapı gibi temel kamu hizmetlerinin giderek kötüleşmesi.
4. Toplumsal Bölünme ve Kutuplaşma
İneptokrasi, eğitimli ve üretken kesimlerin marjinalleştirilmesine yol açabilir.
Toplumda liyakat ve başarıya dayalı değil, yönetimle olan bağlantılara dayalı bir sistem gelişebilir.
5. Üretken Kesimin Cezalandırılması
Çalışkan ve üretken bireylerin vergiler, regülasyonlar veya siyasi engellerle zayıflatılması.
Yönetimde beceriksiz kişilerin olması nedeniyle toplumsal ilerlemenin yavaşlaması.
1. Roma İmparatorluğu’nun Çöküşü (MS 3.-5. yüzyıl)
İmparatorluk, yetenekli liderler yerine saray entrikalarıyla yükselen liyakatsiz yöneticiler tarafından yönetildi.
Vergilerin artması ve ekonomik çöküş, çalışkan sınıfı ağır yük altına soktu.
2. Fransız Devrimi Öncesi (18. yüzyıl)
Fransa’da kraliyet yönetimi, yetkin olmayan soylular tarafından idare ediliyordu.
Devlet kaynaklarının israf edilmesi ve halkın ağır vergilere maruz kalması devrime yol açtı.
3. Sovyetler Birliği’nin Dağılması (1991)
Komünist bürokrasi içerisinde liyakatsiz yöneticilerin varlığı, ekonominin verimsiz hale gelmesine neden oldu.
Kayırmacılık ve siyasi sadakatin, becerinin önüne geçmesi sistemin çöküşünü hızlandırdı.
4. Günümüz Popülist Rejimleri
Bazı modern devletlerde, popülist liderlerin liyakat yerine sadakat esasına dayalı yönetim sistemleri kurması, ekonomik ve sosyal sorunları derinleştirmektedir.
1. Beyin Göçü ve Yetkin İnsanların Sistemin Dışına İtilmesi
Yönetimde liyakat eksikliği, kalifiye bireylerin başka ülkelere göç etmesine neden olabilir.
Ülkede yetenekli insan kaynağı azaldıkça ekonomik ve bilimsel gelişim yavaşlar.
2. Ekonomik Durgunluk ve Krizler
Üretken sınıfın verimsiz yönetim nedeniyle desteklenmemesi, ekonomik büyümenin yavaşlamasına yol açar.
Devlet kaynaklarının kötü yönetilmesi, mali krizlere ve yüksek enflasyona neden olabilir.
3. Eğitim ve Kamu Hizmetlerinde Gerileme
Eğitim sisteminde liyakatin azalması, akademik başarı yerine ideolojik bağlılığı öne çıkarabilir.
Sağlık ve altyapı gibi alanlarda yönetim eksiklikleri hizmetlerin aksamasına sebep olabilir.
4. Hukuk ve Adalet Sisteminin Bozulması
Yetkin olmayan yöneticiler, hukuk sisteminin adil çalışmasını engelleyebilir.
Yargı bağımsızlığının zayıflaması, bireysel hakların ihlal edilmesine yol açabilir.
KİTAP DÜNYASINDA
“Hayvan Çiftliği” (George Orwell) – Yozlaşmış yönetimlerin nasıl işlediğini ele alan alegorik bir roman.
“1984” (George Orwell) – Liyakatsiz yöneticilerin baskıcı bir rejim kurmasını anlatan klasik distopya.
“Cesur Yeni Dünya” (Aldous Huxley) – Toplumu manipüle eden yeteneksiz yöneticilerin oluşturduğu sistem üzerine kurulu bir eser.
SİNEMADA VE DİZİLERDE
“Idiocracy” – Liyakatsiz yöneticilerin dünyayı nasıl yönetebileceğini mizahi bir dille anlatan bir film.
“V for Vendetta” – Yozlaşmış ve otoriter yönetimlerin halka nasıl baskı kurduğunu anlatan bir yapım.
“House of Cards” – Güç hırsı ve çıkar ilişkileri üzerine kurulmuş bir siyasi drama.
OYUNLARDA
“Tropico” – Liyakatsiz ve yozlaşmış bir yönetici olarak ülkeyi idare etme simülasyonu.
“Democracy” – Politik sistemlerin nasıl yozlaşabileceğini gösteren bir strateji oyunu.
İneptokrasi, liyakatten uzak, yetkinliği düşük yöneticilerin sistemde hâkim olduğu bir yönetim biçimi olarak tanımlanır. Bu tür sistemlerde kayırmacılık, yolsuzluk ve kamu yönetiminde verimsizlik yaygındır. Tarihte birçok örneği bulunan bu kavram, günümüzde de çeşitli ülkelerde siyasi ve ekonomik sorunlarla birlikte anılmaktadır.
