Demokrasi, halkın kendi kaynaklarını nasıl kullandığını denetleyebildiği rejimdir. Peki ya ihaleler hep aynı şirketlere gidiyorsa? “İhale demokrasisi”, şeffaflıkla temsil arasında gidip gelen, görünüşte adil ama çoğu zaman eşitsizlik üreten bir dağıtım düzenidir.
İhale demokrasisi, kamu kaynaklarının ihaleler yoluyla dağıtıldığı, görünürde rekabete dayalı ama çoğu zaman gizli ayrıcalıklar, partizanlık ve çıkar ilişkileriyle örülü bir yönetim biçimini tanımlar. Bu terim, liberal demokrasilerde piyasa mantığının devlet işleyişine sızmasıyla birlikte ortaya çıkmıştır.
İhale demokrasisi, halkın temsil edildiği izlenimini verir; ancak ekonomik kararlar, teknik ve siyasi seçkinlerin (ve onlara yakın şirketlerin) kontrolünde alınır. İhaleler, çoğu zaman şeffaflıktan uzak, önceden belirlenmiş kazananlarla sonuçlanır.
Neoliberal Dönüşüm (1980 sonrası): Devlet küçülürken kamu hizmetleri özel sektöre devredildi; ihaleler karar alma mekanizmasının merkezine oturdu.
Yandaş Kapitalizmle Bağlantısı: Siyasal iktidara yakın şirketlerin sistemli olarak ihya edilmesi
Demokrasi ve Şeffaflık Gerilimi: “Halk için” değil, “halk adına” yapılan işler artarken hesap sorulabilirlik azaldı.
Kurumsal Boşalmalar: Sayıştay, rekabet kurumları ve denetim organlarının etkisizleşmesiyle sistemin iç denetimi zayıfladı.
Sürekli Aynı Şirketlerin Kazanması
Önceden Ayarlanmış Teknik Şartnameler
Pazarlık Usulünün Kural Haline Gelmesi
Rekabetin Sembolikleşmesi
Devletin “müşteri”ye, vatandaşın “seyirci”ye dönüşmesi
Kitap Dünyasında
Democracy in Chains – Nancy MacLean: Kurumsal çıkarların demokrasiyi nasıl şekillendirdiğini anlatan politik inceleme
The Shock Doctrine – Naomi Klein: Kriz zamanlarında uygulanan ihaleci politikalar ve halktan kopuş
Why Nations Fail – D. Acemoğlu & J. A. Robinson: Kamu kaynaklarının adaletsiz dağıtımının kurumlar üzerindeki etkisi
Sinemada ve Dizilerde
House of Cards – Siyaset, çıkar ve şirketler arasındaki ihale ilişkileri
Official Secrets – Devletin ihale süreçleriyle yürüttüğü örtük politikalar
The Big Short – Finansal kriz sırasında kâr sağlayan, kamuya maliyet yükleyen özel çıkar yapıları
Oyun Dünyasında
Tropico Serisi – Kararlarınızla ihaleler dağıtabilir, yandaşlara kaynak aktarabilirsiniz
Democracy 4 – Kamu politikalarını yönetirken özel sektör baskısıyla yüzleştiğiniz strateji oyunu
Civilization VI (Gathering Storm) – Devletlerarası anlaşmalar ve büyük projelerde kamu kaynaklarının yönlendirilmesi
İhale demokrasisi, “temsil” ile “seçkinler arası müzakere” arasındaki farkı açığa çıkarır. Demokrasi görünümünün arkasında işleyen bir kaynak dağıtım rejimidir bu: Vatandaş oy verir, ama kimseye hesap soramaz; şirket kazanır, ama kamunun yüzüne gülümser. Gerçek temsil, ancak şeffaflık, hesap verilebilirlik ve katılımla mümkündür — ihaleyle değil.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
KRONİK KAPİTALİZM – Devlet ile Özel Sektörün İç İçe Geçtiği Model
GÖZETİM TOPLUMU – Mahremiyetin Erimesi
