İran Devrimi’nin gölgesinde doğan, Lübnan iç savaşından Filistin meselesine uzanan çizgide şekillenen, hem direniş hem devlet dışı güç olarak varlığını sürdüren Şii örgüt.
Hizbullah (İng. Hezbollah; Alm. Hisbollah; Fra. Hezbollah), 1982’de İsrail’in Lübnan’ı işgaline karşı kurulan, temelleri İran Devrimi’nin ideolojik doktrinine dayanan Şii bir siyasi-askeri örgüttür. Kelime anlamı “Allah’ın Partisi”dir. Örgüt, kuruluşundan bu yana “İsrail’e direniş” söylemini merkeze almış; zamanla Lübnan siyasetinin en etkili güçlerinden biri hâline gelmiştir.
Hizbullah, yalnızca bir milis yapılanması değil, aynı zamanda sosyal yardım ağları, hastaneler, eğitim kurumları ve medya kanallarıyla kendi tabanını örgütleyen bir “paralel devlet” modelidir. Örgüt ideolojik olarak Velayet-i Fakih ilkesine, yani İran’daki dinî liderin otoritesine bağlıdır.
Hizbullah, 1980’lerin başında İran Devrim Muhafızları’nın desteğiyle Lübnan’ın güneyinde ve Bekaa Vadisi’nde örgütlendi. 1983’te Beyrut’taki ABD deniz piyadeleri karargâhına düzenlenen saldırı, örgütün adını dünya gündemine taşıdı. 1990’larda iç savaşın sona ermesinden sonra Lübnan siyasetinde Emel Hareketi ile birlikte Şii temsilini üstlendi.
2000’de İsrail’in Güney Lübnan’dan çekilmesi Hizbullah için tarihsel bir zafer olarak görüldü. 2006’daki İsrail–Lübnan Savaşı ise örgütün askeri kapasitesini küresel ölçekte görünür kıldı. 2010’lardan itibaren Suriye iç savaşında Esad rejimini destekleyerek bölgesel bir aktöre dönüştü.
Bugün Hizbullah, Lübnan’da hem mecliste sandalye sahibi bir siyasi parti hem de binlerce silahlı mensuba sahip bir milis güç konumundadır. Finansal ve lojistik desteğini büyük ölçüde İran’dan alır; ayrıca Suriye ve Irak’taki Şii milis ağlarıyla koordineli hareket eder.
► Hizbullah’ın kuruluş amacı neydi?
Örgüt, İsrail’in 1982 Lübnan işgaline karşı direniş hareketi olarak doğdu. Amaç, İsrail işgaline son vermek, Lübnan’daki Batı etkisini kırmak ve İran Devrimi’nin “İslami direniş” modelini Ortadoğu’ya taşımaktı.
► İran ile Hizbullah arasındaki ilişki nasıldır?
Hizbullah ideolojik, finansal ve askeri açıdan İran’a bağlıdır. Tahran’daki Velayet-i Fakih makamını nihai otorite olarak tanır; İran Devrim Muhafızları tarafından eğitilmiş ve uzun yıllardır İran’ın bölgesel vekil güçlerinden biri hâline gelmiştir.
► Hizbullah sadece bir silahlı örgüt müdür?
Hayır. Örgüt, Lübnan’da sağlık, eğitim ve medya alanlarında faaliyet gösteren geniş bir sivil ağ kurmuştur. “El-Manar” televizyon kanalı ve sosyal hizmet kurumları aracılığıyla hem ideolojik hem toplumsal bir nüfuz sahası oluşturur.
► Batı dünyası Hizbullah’ı nasıl sınıflandırır?
ABD, Kanada, Almanya, Birleşik Krallık ve Arap Ligi, Hizbullah’ı “terör örgütü” olarak tanır. Ancak Avrupa Birliği sadece askerî kanadını terör örgütü listesine almıştır. Rusya ve Çin ise bu tanımı reddeder.
► Lübnan halkı arasında Hizbullah’a bakış nasıldır?
Şii toplumun geniş kesimleri tarafından direnişin sembolü olarak görülürken, Sünni ve Hristiyan kesimlerde, özellikle Suriye savaşı sonrası dönemde, devlet egemenliğini zedeleyen bir paralel güç olarak eleştirilir.
Hizbullah, Batı sineması ve televizyon dizilerinde çoğu zaman “gizli düşman” veya “gölge örgüt” temsiliyle karşımıza çıkar. Syriana (2005) ve Body of Lies (2008) gibi filmler, bu örgütü istihbarat-savaş ilişkilerinin parçası olarak ele almıştır. Lübnan sinemasında ise The Insult (2017) gibi yapımlar, Hizbullah sonrası toplumsal gerilimi politik bir arka plan olarak işler.
Belgesel sinemada da “direnişin sesi” olarak anıldığı yapımlar vardır; özellikle Lübnan içindeki Şii toplumun perspektifini yansıtan İran yapımı filmler, örgütün ideolojik yönünü meşrulaştırma çabasındadır.
Hizbullah, Ortadoğu’daki devlet-dışı aktörlerin en karmaşık örneklerinden biridir. Hem ulusal bir direniş hareketi hem de bölgesel bir vekil güç olarak iki kimliği bir arada taşır. Lübnan siyasetinde kurumsallaşması, onu sadece bir silahlı örgüt olmaktan çıkarıp devletin yapısal parçası hâline getirmiştir. Ancak bu durum, Lübnan’ın egemenlik krizini de kalıcılaştırmaktadır.
► KETAİB PARTİSİ
► REFİK EL HARİRİ SUİKASTI
► AMERİKA’NIN SUÇ DOSYASI
► JEOPOLİTİKA
► QUAD
