Ne tam var ne de yok… Maddeye form verilmeden önceki ilk hâl: Kaos, potansiyel ve muamma.
Heyûlâ, Arapça’ya Antik Yunan’dan geçmiş felsefi bir kavramdır. Yunanca kökeni “hyle” olup, Aristoteles’in madde (hyle) ve form (morphe) ayrımına dayanır. İslam felsefesinde özellikle Farabi, İbn Sina ve İbn Rüşd gibi düşünürler tarafından sistematik biçimde ele alınmış; “form kazanmadığı sürece tanımlanamaz olan ilk madde” olarak tanımlanmıştır. Heyûlâ, potansiyel olarak her şeyi içinde barındıran, fakat henüz hiçbir şey olmayan, biçimsizliğin ta kendisidir.
Antik felsefede madde, sadece “varlık” değil, aynı zamanda “oluş” için gereken bir altyapıdır. Aristoteles’e göre her varlık, bir madde (hyle) ve ona verilen bir form (morphe) ile oluşur. Madde biçimle anlam kazanır. İslam filozofları bu düşünceyi tevarüs etmiş, özellikle heyûlâyı, yaratılışın ilk safhası, potansiyelin kendisi olarak yorumlamıştır.
Gazali gibi kelamcılar heyûlâ kavramına daha temkinli yaklaşırken, Meşşai (peripatetik) filozoflar, onu kozmik düzende zorunlu bir halkaya dönüştürmüştür. Modern felsefede heyûlâ kavramı birebir kullanılmasa da, kaos, belirsizlik, potansiyel enerji gibi kavramlarla ilişkilendirilir.
Heyûlâ somut bir şey midir?
Hayır, heyûlâ maddi bir varlık değil, potansiyel bir ilkedir. Tanımlanamaz çünkü henüz “bir şey” olmamıştır.
Heyûlâ ile kaos arasında nasıl bir bağ var?
İkisi de biçim öncesi durumu temsil eder. Kaos daha çok düzensizlik anlamına gelirken, heyûlâ daha çok potansiyel anlamı taşır. Kaos karmaşıklıktır, heyûlâ mümkünlük.
Günlük yaşamda heyûlâya karşılık gelen bir örnek var mı?
Hamur, heykeltıraş için bir heyûlâdır; bir form verilmediği sürece yalnızca potansiyeldir. Zihin de düşünceye dönüşmemiş haldeyken bir tür heyûlâ gibidir.
Heyûlâ tanrı fikriyle ilişkilendirilebilir mi?
Bazı mistik yorumlarda, Tanrı’nın yaratmadan önceki “bilinmez hâli” heyûlâya benzetilmiştir. Ancak bu, geleneksel teolojiyle çelişebilir.
Sanatta heyûlâ nasıl temsil edilir?
Soyut sanat, biçimsizlik ve belirsizlikle oynar. Jackson Pollock’un damlatma tekniği, ya da sürrealist imgeler heyûlâyı çağrıştırabilir. Aynı zamanda mimaride, tamamlanmamış yapılar veya akışkan tasarımlar da heyûlâ etkisi uyandırabilir.
Lovecraft evreninde varlıkların çoğu heyûlâ gibidir: biçimsiz, bilinemez ve korkutucudur.
Anime ve manga dünyasında form kazanmamış enerji ya da şekilsiz ruh figürleri heyûlâyı çağrıştırır.
Bazı bilimkurgu filmlerinde, maddeleşmeden önceki enerji varlıkları heyûlâ metaforuyla anlatılır.
Heyûlâ, varlıkla yokluk arasında gerili duran ontolojik bir esnekliktir. Felsefenin en derin sorularından biri olan “Varlık nedir?” sorusuna cevap verirken, önce heyûlâyı anlamak gerekir. Çünkü varlık, hep bir “oluş” sürecindedir ve her oluşun ilk durağı, biçimsiz ama her biçimi mümkün kılan heyûlâdır. Heyûlâ, şekil verilene kadar sessiz kalan kudrettir.
► NEGATİF DİYALEKTİK
► PLATON
► KAOS TEORİSİ
► DIŞAVURUMCULUK
► VAROLUŞÇULUK
