Hatshepsut, Mısır’ın ilk kraliçesiydi (İ.Ö. ?1509- ?1469) ve en büyük Mısır firavunlarından biriydi. Yazılı tarihte geçen ilk güçlü kadın yöneticiydi. Onun hükümdarlığında Mısır’a barış hakimdi ve ticari büyüme yaşanmaktaydı. Kızıl Deniz’e bir keşif seferi düzenledi; Karnak’taki Amun Tapınağı’nda iki eşsiz dikilitaş inşa ettirdi. Deir el-Bahri’deki tapınağında, hükümdarlığında geçen olaylar rölyeflerde resmedilmiştir.
Çok eski zamanlardan beri Mısır’da kadınlar büyük saygı görmüşlerdir. 18. Hanedanlıkta başlarda anaerkilliğe güçlü bir eğilim olduğu gözlenir. Hatshepsut büyük savaşçı kral I. Tuthmosis’in kızıydı. Üvey kardeşi II. Tuthmosis, diğer iki kardeşinin zamansız ölümünün ardından babasının yerine geçti. Tuthmosis büstünde uysal, yumuşak başlı bir çocuk olarak tasvir edilirken, ondan birkaç yaş büyük olan Hatshepsut başı dik, kartal gibi bir burun, gergin bir ağız, ona cesur ve dinç bir hava veren çıkık bir çeneyle tasvir edilir. Üvey kardeşiyle evlenerek, onu etkisiz hale getirdi ve yönetimde en çok sözü geçen kişi oldu.
Birkaç yıl kadar kısa bir süre sonra II. Tuthmosis’in ölümüyle, muhtemelen bir komployla saltanatları sona erdi. Bunun ardından Hatshepsut, II. Tuthmosis’in haremdeki bir kadından dünyaya gelen oğlu III. Tuthmosis’in naibi oldu. III. Tuthmosis tanrı Amun için rahiplik yaparken, Hatshepsut tahtı ele geçirdi ve firavun oldu.
Anıtlarındaki yazıtlarda hem kadın hem erkeğe özgü sıfatlarla tasvir edilir. Baş tanrı Amun’un hem kızı hem oğludur. Heykel ve rölyeflerde takma bir sakalının olduğu görülür ve üzerinde erkek giysisi vardır. Yazıtlarda kadına ve erkeğe özgü biçimler ayrılmaz bir şekilde birbirine geçmiş olsa da onu işaret eden kişi ve aitlik zamirlerinin çoğu kadın içindir, ancak kimi zaman aynı anda hem bir kadına hem de erkeğe işaret eden bazı ifadeler insanı hayrete düşürür.
Firavunken, Hatshepsut’un hükümdarlığı çoğunlukla barış içinde geçti; bu da onun dış ticarette büyük projeler gerçekleştirmesini sağladı. Kızıl Denizin aşağısındaki Punt ülkesine –muhtemelen bugünün Somalisi – yaptığı keşif seferinin Avrupa’da Rönesans döneminde yapılan keşif seyahatleriyle paralellik gösterdiği söylenebilir. Deir el-Bahri tapınağındaki muhteşem mabedindeki rölyeflerde bu sefer tasvir edilir. En eski tarihe bakıldığında, hiçbir olayın Hatshepsut’un seferi kadar bol resimle tasvir edilmediği görülür. Donanmanın Kızıl Denizin kıyısında toplanmasından başkent Teb’e zaferle dönüşüne kadar her safha kayda geçirilmiştir.
Sefer için beş büyük gemi parça parça inşa edilerek karadan taşındı ve parçalar Kızıl Deniz kıyısında birleştirildi. Seferin başlıca amaçlarından biri, ülkelerine sadece güneybatı Afrika ve Somali’de yetişen tütsü ağaçlarından götürmekti. Deir el-Bahri’deki tapınağın rölyeflerinde içinde bin bir türlü balığı barındıran gürül gürül akan bir nehrin yanında, sütunların üzerine inşa edilen ve merdivenle çıkılabilen daire biçiminde kulübeler, hindistancevizi ve tütsü ağaçları, buhur ve mür gibi şifalı bitkiler görülür; Punt ülkesinin Somali olduğuna inanılır. Bunun yanında rölyeflerde zürafa, suaygırı, maymun ve köpek figürlerine de rastlanır. Keşif seferiyle gelenleri Punt ülkesinin prensi Parehu ve karısı Eti karşılamıştır.
Ticaret özgürlüğü sağlandı. Mısır’dan gelen mallar, otuz bir çeşit tütsü ağacı, çuval çuval tütsü ağacı reçinesi, altın, gümüş, fildişi, abanoz ağacı, Çin tarçını, göz sürmesi, maymun, babun, köpek, köle ve leopar derisiyle takas edildi. Punt ülkesinin Kraliçesi ve birkaç adamı Mısır’a dönüşte sefere eşlik ettiler. Teb’e vardıkları gün şölenle karşılandılar. Hatshepsut ürünleri Amun’a sundu. Tütsü ağaçları Deir el-Bahri tapınağının dış avlusuna dikildi.
Hatshepsut’un tutkuyla sürdürdüğü inşa programı ondan önce başta olanların çok ötesindeydi. Nubiya’ya kadar uzanan tüm Mısır’da sayısız yapı inşa etti. En büyük özeni Teb’e gösterdi. Deir el-Bahri’deki tapınak “Kutsalların en kutsalı” olarak adlandırıldı ve Hatshepsut’un hükümdarlığının maddesel olarak en eksiksiz göstergesiydi. Krallar Vadisi’nde kendi kabri için yer ayırdı. Ayrıca Karnak’taki Amun Tapınağı genişletildi.
Karnak’ta görkemli iki dikilitaş inşa etti. Bunlar, yedi ay boyunca Asvan’daki taşocaklarının kırmızı granitlerinden oyuldu; şekil, renk ve oymacılıktaki hüner bakımından çok üstündüler. Deir el-Bahri’deki tapınağın rölyeflerinde iki dikilitaşı taşıyan, akçaağaçtan inşa edilmiş dev yük gemisini Nil boyunca çeken sayısız kayık resmedilmiştir. Her biri yaklaşık 30 metre uzunluğundaki dikilitaşların gemiye yüklenip Karnak’taki tapınakta son hallerini aldıklarını düşünmek oldukça hayret vericidir. Dikilitaşlar son derece titizlikle işlenmiş hiyerogliflerle kaplıdır. Hatshepsut, bu dikilitaşlar Amun’un zaferi ve I. Tuthmosis’in anısına dikilmiştir der. Her biri tek bir kalıp sert granitten oluşmuştur; dikilitaşlarda herhangi bir ek yerine rastlamak mümkün değildir.
Bu sıralarda III. Tuthmosis orduda etkili olmaya başladı. Hatshepsut’un hükümdarlığının 18. yılında en büyük destekçilerinden bir kısmı gözden kayboldu; İ.Ö. 1469’da hükümdarlığının 20. ya da 21. yılında Hatshepsut’un kendisi de tarihten silindi. Bu sırada kırk yaşlarındaydı ve hükümdarlığı yirmi iki yıl sürmüştü.
KRONOLOJİ
İ.Ö. 1509 Kral I. Tuthmosis’in kızı olarak dünyaya geldi
İ.Ö. 1490-1468 18. Hanedanlıkta firavun olarak başa geçti
Hükümdarlığının 7. yılı Deir el-Bahri’deki tapınağın görkemli projesi başladı
Hükümdarlığını 9. yılı Punt ülkesine sefer düzenledi
Hükümdarlığını 16. yılı Karnak’ta dikilitaşların inşa edilmesi
Hükümdarlığını 21. yılı Krallık III. Tuthmosis’e geçti; Hatshepsut’un tarih sahnesinden çekilmesi
Hatshepsut’un tutkuyla sürdürdüğü inşa programı ondan önceki hükümdarlardan çok ileriydi.
BAŞ MİMAR
