YÜKSEK enflasyonun yarattığı ortamdan yararlanarak mal ve hizmetlerin satış fiyatlarını enflasyonun da üzerinde artırma eylemi.
Açgözlülük (greed) ve enflasyon (inflation) kelimelerinin birleşiminden oluşan yeni bir ekonomi terimi.
Greedflasyon nedir, nasıl ortaya çıkıyor?
Greedflasyon, ekonomik krizlerin, pandemilerin, doğal afetlerin veya savaşların yarattığı belirsizlik ortamında, bazı kişi veya kurumların, kendi çıkarlarını maksimize etmek için, piyasalarda spekülatif veya manipülatif hareketler yapmasıyla ortaya çıkıyor. Bu hareketler, arz ve talep dengesini bozarak, mal ve hizmetlerin fiyatlarında aşırı artışlara neden oluyor. Bu da, enflasyonun yükselmesine ve ekonomik istikrarın zedelenmesine sebep oluyor.
Greedflasyonun örnekleri nelerdir?
Greedflasyonun en tipik örneklerinden biri, 2008 küresel finansal krizidir. Bu kriz, ABD’de mortgage piyasasında, açgözlü bankaların, yüksek riskli krediler vererek, balon yaratması ve bu balonun patlamasıyla başladı. Bu kriz, küresel ölçekte, bankacılık sisteminin çökmesine, borsaların çakılmasına, işsizliğin artmasına ve enflasyonun yükselmesine yol açtı.
Bir diğer örnek ise, Covid-19 pandemisi sırasında yaşanan greedflasyon olaylarıdır. Pandemi, tüm dünyada, sağlık, gıda, enerji, teknoloji gibi birçok sektörde, arz ve talep dengesini bozdu. Bu durum, bazı kişi veya kurumların, fırsatçılık yaparak, mal ve hizmetlerin fiyatlarını artırmasıyla sonuçlandı. Bu da, pandeminin yarattığı ekonomik zorlukların üzerine, enflasyonun da eklenmesine neden oldu.
Greedflasyon nasıl önlenir?
Greedflasyon, hem bireysel hem de toplumsal bir sorundur. Greedflasyonun önlenmesi için, hem bireylerin hem de kurumların, açgözlü davranmaktan kaçınması, etik ve sorumlu bir şekilde hareket etmesi, toplumun ortak çıkarlarını gözetmesi gerekir. Ayrıca, devletin de, piyasalarda denetim ve düzenleme mekanizmalarını etkin bir şekilde işletmesi, spekülatif ve manipülatif hareketlere karşı önlem alması, fiyat istikrarını sağlaması, tüketici haklarını koruması gerekir.
Fiyat şişirme yoluyla enflasyona yardım ve yataklık yapılıyor mu?
Aşırı kâr elde etmek için enflasyonu kullanma fikri, açgözlülük olarak bilinmeye başlandı; bu, tipik olarak kutuplaştırıcı bir kavram. Northeastern Üniversitesi’nin seçkin ekonomi ve kamu politikası profesörü William Dickens, “Bu uygun bir politik meme” diyor.
Enflasyon Minvalinde Yeni Kavramlar: Shrinkflation ve Greedflation
Enflasyon sırasında şirketlerin kullanabileceği iki strateji vardır. Her ikisinin de artıları ve eksileri bulunmaktadır: tıpkı üretim maliyetleri arttıkça perakende fiyatlarının yaygın olarak artması gibi. Dünya ekonomisinin hâlihazırda içinde bulunduğu enflasyon döneminde bazı kavramlar daha da ön plana çıkmıştır. Tüketiciler, zaten Covid-19 salgınının ve ardından Ukrayna’da başlayan Rusya’nın işgaline dayalı savaşın getirdiği sosyo-ekonomik değişikliklerden bıkmıştır. Bu bağlamda, çevrimiçi mağazaların fiyatlandırma stratejilerinin gözden geçirilmesi ve optimize edilmesi esastır. İşte bu minvalde ‘shrinkflation’ ve ‘greedflation’ terimlerini bilmek hayati önem taşımaktadır.
Shrinkflation: Aynı fiyat, daha az ürün
“Shrink” İngilizce “küçültmek, çekmek, büzmek, daraltmak” gibi anlamlara gelmektedir. Shrinkflation kavramı, fiyat aynı kalırken bir ürünün miktarında veya kalitesinde azalma anlamına gelir. E-ticaret işletmeleri aynı perakende fiyatını korurken, üretim maliyetleri daha az artar. Buradaki ana avantaj, kullanıcıların genellikle bu değişiklikleri fark etmemeleridir. Ancak, enflasyona rağmen fiyatların değişmediğini fark edilir. Bu stratejinin marka veya perakendecinin kurumsal imajına zarar verme olasılığı daha düşüktür. Kısaca, shrinkflation satın alınan bir ürünün fiyatının, miktar yani ürün arzı marifetiyle fiilen yükseltmeden fiyatları yükseltmenin kurnaz bir yoludur.
Shrinkflasyon temel olarak yiyecek, içecek ve bazı ev ürünlerini etkiler. Gıda üreticileri, fiyatları sabit tutarken artan maliyetleri dengelemek için paket boyutlarını istikrarlı bir şekilde küçültür, bu da “shrinkflasyon” olarak bilinen bir perakende stratejisidir.
Shrinkflasyon, şirketlerin satış hacmini korurken maliyetleri düşürerek faaliyet marjlarını ve kârlılıklarını artırmalarına olanak tanır ve genellikle fiyatları enflasyona paralel olarak artırmanın bir alternatifi olarak kullanılır. Tüketiciyi koruma grupları ise bu uygulamayı eleştirmektedirler.
Miktar büzülmesi, satılan ürünün ağırlığında veya boyutunda bir azalmanın neden olduğu, ağırlık veya hacim birimi başına malların genel fiyat seviyesindeki bir artıştır. Paketlenmiş ürünün tek parça fiyatı aynı kalır ve hatta yükseltilebilir. Bu bazen tüketici fiyat endeksi veya Perakende Fiyat Endeksi gibi enflasyon ölçümlerini etkilemez, yani bir perakende mal ve hizmet sepetinin maliyetinde artmayabilir, ancak fiyat seviyelerinin ve dolayısıyla enflasyonun birçok göstergesi, ürünlerin hacim veya ağırlık birimleriyle bağlantılıdır, böylece küçültülen enflasyon, istatistiksel olarak temsil edilen enflasyon rakamlarını da etkiler.
Tüketici savunucuları, ürün değerini miktar ayarlaması yoluyla “gizlice” düşürme etkisine sahip olduğu için büzülmeyi eleştirirler. Paket boyutundaki küçülme, normal tüketiciler tarafından hemen fark edilmeyecek kadar küçüktür. Değişmeyen bir fiyat, tüketicilerin daha yüksek birim fiyat konusunda uyarılmadığı anlamına gelir. Uygulama, tüketicilerin bilinçli satın alma seçimleri yapma becerisini olumsuz yönde etkiler. Tüketicilerin, paket boyutlarındaki azalmalardan çok fiyatlardaki artışlardan caydırıldığı görülmüştür. Tedarikçilerden ve perakendecilerden müşterilere açık sözlü olmaları istenmektedir.
Beri yandan, shrinkflasyona artan üretim maliyetleri ile pazardaki yoğun rekabet sebep olmaktadır: Artan üretim maliyetleri genellikle paket küçültmenin birincil nedenidir. Bileşenlerin veya ham maddelerin, enerji emtialarının ve işgücünün maliyetindeki artışlar, üretim maliyetlerini artırır ve sonuç olarak üreticilerin kâr marjlarını azaltır. Aynı perakende fiyat etiketini korurken ürünlerin ağırlığını, hacmini veya miktarını azaltmak, üreticinin kâr marjını artırabilir. Aynı zamanda, ortalama bir tüketici, miktardaki küçük bir azalmayı fark etmeyecektir. Böylece satış hacmi etkilenmeyecektir. Bunun yanında, piyasadaki şiddetli rekabet de büzülmeye neden olabilir. Yiyecek ve içecek endüstrisi, tüketiciler çeşitli mevcut ikame ürünlere erişebildikleri için genellikle son derece rekabetçidir. Bu nedenle üreticiler, müşterilerinin beğenisini kaybetmeyecek ve aynı zamanda kâr marjlarını koruyacak seçenekler aramaktadır.
“Shrinkflasyon” teriminin bugünkü anlamı ile ilk kullanımı ekonomist Pippa Malmgren’e atfedilmiştir, ancak aynı kavram daha önce tarihçi Brian Domitroviç tarafından yüksek enflasyondan mustaripken aynı zamanda küçülen bir ekonomiye atıfta bulunmak için kullanılmıştı.
Kaynak: Yavuz Akbulak, Mahfi Eğilmez
Bkz. Shrinkflasyon
