Bir NATO üyesi ülkede, “gizli bir ordu” neyin güvenliğini sağlar?
Soğuk Savaş döneminde Avrupa’da kurulan gizli NATO yapılanması “Gladio”, komünizme karşı bir direniş ağı olarak başlasa da, ilerleyen yıllarda karanlık operasyonların ve faili meçhul eylemlerin simgesi hâline geldi.
Gladio (İng. Operation Gladio; Alm. Stay-behind network; Fra. Réseau Gladio), Soğuk Savaş yıllarında NATO tarafından Batı Avrupa ülkelerinde kurulan gizli askerî örgütlenmelerin ortak adıdır.
Bu gizli ağ, Sovyet işgali ihtimaline karşı “gerilla tipi direniş” örgütlemek amacıyla oluşturulmuştu.
Adını İtalya’daki yapılanmadan alan Gladio, Latince “kısa kılıç” anlamına gelir.
Ancak zamanla bu örgütler, yalnız dış düşmanlara karşı değil, içerideki muhalif gruplara, özellikle sol hareketlere karşı da kullanıldı.
İtalya’da 1950’lerde kurulan “Operazione Gladio”, CIA ve MI6’nın desteğiyle Avrupa genelindeki “stay-behind” (geride kalma) örgütlerinin en bilinen örneğidir.
Benzer yapılar Belçika’da SDRA8, Almanya’da TD BJD, Fransa’da Réseau R, Yunanistan’da LOK, Türkiye’de ise Kontrgerilla adıyla faaliyet gösterdi.
1980’lerde İtalya’da patlayan Bologna tren istasyonu saldırısı (1980) ve Aldo Moro suikastı gibi olaylar Gladio’nun gölgesinde değerlendirildi.
1990’da dönemin İtalya Başbakanı Giulio Andreotti’nin parlamentoda yaptığı açıklama, “Gladio’nun resmî olarak varlığını” doğruladı.
Bu açıklama, Avrupa’da benzeri gizli yapılanmaların da ortaya çıkmasına yol açtı ve devlet içi illegal ağların sorgulanmasına neden oldu.
Türkiye’de “Gladio” kavramı, genellikle “derin devlet”, “kontrgerilla” ve “faili meçhul cinayetler”le özdeşleştirildi.
Susurluk skandalı (1996) ve JİTEM tartışmaları, Türkiye’nin kendi Gladio yapılanması olup olmadığı sorusunu gündeme taşıdı.
► Gladio hangi amaçla kurulmuştu?
Sovyet işgali durumunda NATO ülkelerinde direniş örgütlemek ve stratejik sabotajlar düzenlemek amacıyla kurulmuştu.
► Gladio’nun merkezi neresiydi?
Resmî olarak NATO’nun Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanlığı (SHAPE) Belçika’daki Mons merkezine bağlıydı.
► Gladio hangi ülkelerde aktifti?
İtalya, Belçika, Almanya, Fransa, Yunanistan ve Türkiye başta olmak üzere pek çok NATO ülkesinde farklı isimlerle faaliyet gösterdi.
► Türkiye’de Gladio yapılanması var mıydı?
Resmî olarak açıklanmasa da, “Kontrgerilla” ve “Özel Harp Dairesi” gibi yapılar NATO kaynaklı “stay-behind” ağlarının Türkiye’deki uzantısı olarak değerlendirilir.
► Gladio günümüzde hâlâ var mı?
Resmî olarak feshedildiği söylense de, kavram artık “devlet içinde devlet” ya da “gizli güçler” anlamında kullanılmaya devam ediyor.
Gladio, yalnızca siyasi tarih değil, sinema ve edebiyat için de bir metafora dönüştü.
Costa-Gavras’ın Z (1969) filmi, askerî bürokrasinin gizli yapısını sorgulayan erken örneklerdendir.
Ermanno Olmi’nin Il Posto’su ve Marco Tullio Giordana’nın La meglio gioventù filmi, İtalya’daki Gladio dönemine dolaylı göndermeler içerir.
Türkiye’de ise Kurtlar Vadisi: Gladio (2009), bu karanlık örgütü popüler kültür düzlemine taşıyarak “derin devlet” mitosunu kitlelere ulaştırmıştır.
Gladio, yalnız bir istihbarat operasyonu değil, demokratik ülkelerde dahi “görünmeyen güç” tartışmalarını tetikleyen bir tarihsel kırılmadır.
Devletlerin kendi yurttaşlarına karşı yürüttüğü psikolojik ve askerî operasyonların sembolüne dönüşmüştür.
Bugün “Gladio” sözcüğü, sadece geçmişin değil, günümüz siyasî paranoyalarının da kod adıdır.
► NATO
► SİYAH HELİKOPTERLER
► DERİN DEVLET
► SOĞUK SAVAŞ
► KOMPLO KURAMLARI
