Biyoiktidar (Biopower), Michel Foucault tarafından geliştirilen, modern devletlerin bireylerin bedenleri ve yaşamları üzerindeki iktidar uygulamalarını tanımlayan bir kavramdır.
Foucault, biyoiktidarı 18. ve 19. yüzyıllarda devletlerin, nüfusu kontrol etme amacıyla geliştirdiği bir yönetim biçimi olarak açıklar.
Biyoiktidar, bireylerin sağlık, doğurganlık, yaşam süresi ve biyolojik süreçleri üzerinde kurulan denetim mekanizmalarını içerir.
Modern toplumlarda, tıp, eğitim, cezaevi, sigorta sistemleri ve biyoteknoloji gibi araçlarla bireyler üzerinde bir “yaşam yönetimi” uygulanmaktadır.
Biyoiktidar, devletin ve kurumların, bireylerin bedenleri üzerinde tahakküm kurarak onları şekillendirdiği ve disipline ettiği bir iktidar biçimi olarak kabul edilir.
1. 18. Yüzyıl: Sanayi Devrimi ve Disiplin Toplumları
Devletler, sanayileşme ile birlikte nüfuslarını yönetme ihtiyacı duymuştur.
Askerlik, eğitim ve sağlık hizmetleri ile bireyler disipline edilmiştir.
2. 19. Yüzyıl: Tıbbi ve Sosyal Politikaların Ortaya Çıkışı
Devletler, halk sağlığını kontrol altına almak için tıbbi düzenlemeler getirmiştir.
Doğum oranları, ölüm oranları ve salgın hastalıklarla ilgili veriler toplanmaya başlanmıştır.
3. 20. Yüzyıl: Refah Devleti ve Biyoiktidarın Kurumsallaşması
Sigorta sistemleri, doğum kontrol politikaları ve kitlesel aşılama programları biyoiktidarın bir aracı hâline gelmiştir.
II. Dünya Savaşı sonrasında devletler, vatandaşlarının sağlık ve üretkenlik düzeyini artırmak için biyopolitik stratejiler geliştirmiştir.
4. Günümüz: Dijital Gözetim ve Biyoteknoloji Çağı
Genetik mühendislik, biyometrik veri takibi ve yapay zekâ destekli sağlık sistemleri biyoiktidarın yeni formlarıdır.
COVID-19 pandemisi ile birlikte karantina uygulamaları, aşı pasaportları ve sağlık takip sistemleri biyoiktidarın günümüzde nasıl işlediğini göstermektedir.
1. Sağlık Politikaları ve Epidemiyolojik Denetim
Aşı politikaları, pandemilerle mücadele ve halk sağlığı uygulamaları biyoiktidarın temel örneklerindendir.
2. Doğum Kontrolü ve Nüfus Planlaması
Aile planlaması, kısırlaştırma programları ve doğum teşvik politikaları biyoiktidarın araçlarıdır.
3. Genetik ve Biyoteknolojik Müdahaleler
Kök hücre araştırmaları, genetik düzenlemeler ve biyolojik veri takibi, bireylerin yaşamlarını düzenleyen modern biyopolitik uygulamalardır.
4. Gözetim Toplumu ve Dijital Kontrol Mekanizmaları
Yüz tanıma sistemleri, büyük veri analizleri ve sosyal kredi sistemleri devletlerin biyoiktidar araçları arasındadır.
Foucault, biyoiktidarı analiz ederken, devletlerin bireyleri “yaşam yönetimi” çerçevesinde nasıl şekillendirdiğini sorgulamıştır.
1. Özgürlük ve Kontrol Paradoksu
Modern devletler, bireylerin sağlığını ve güvenliğini sağlamak adına onların özgürlüklerini sınırlayabilir.
Aşı zorunluluğu, sokağa çıkma yasakları gibi uygulamalar bu çelişkinin örnekleridir.
2. Beden Üzerindeki Tahakküm
İktidar, bireyin bedeni ve biyolojik süreçleri üzerinde kontrol mekanizmaları geliştirerek onu şekillendirir.
Tıp, diyet endüstrisi ve güzellik standartları gibi araçlar, biyoiktidarın görünmez biçimleridir.
3. Biyoetik Tartışmalar
Genetik mühendislik, klonlama ve yapay zekâ destekli sağlık sistemleri gibi gelişmeler, bireylerin yaşam hakları ve mahremiyeti açısından etik tartışmalara yol açmaktadır.
Biyoiktidar kavramı, edebiyat, sinema ve bilimkurgu eserlerinde sıklıkla işlenen bir temadır.
SİNEMADA VE DİZİLERDE
“Gattaca” (1997) – Genetik mühendislikle düzenlenmiş bireyler ve biyopolitika ele alınır.
“The Handmaid’s Tale” (2017) – Doğurganlık ve biyoiktidar arasındaki ilişki işlenir.
“Black Mirror” (2011) – Gözetim toplumu ve bireylerin biyolojik verileri üzerinden kontrol edilmesi temaları işlenir.
KİTAP DÜNYASINDA
Michel Foucault – “Biyoiktidar ve Biyopolitika”
George Orwell – “1984“
Aldous Huxley – “Cesur Yeni Dünya“
OYUNLARDA
“Deus Ex” – İnsan biyolojisini geliştirme ve devlet kontrolü arasındaki ilişki işlenir.
“Bioshock” – Biyoetik, genetik mühendislik ve toplumsal kontrol temaları ele alınır.
Foucault’nun biyoiktidar kavramı günümüzde çeşitli olaylarla daha da gün yüzüne çıkmaktadır.
1. COVID-19 Pandemisi ve Sağlık Politikaları
Zorunlu karantinalar, aşı pasaportları ve bireylerin sağlık verilerinin toplanması biyoiktidarın modern tezahürleridir.
2. Büyük Veri ve Dijital Sağlık Takibi
Giyilebilir teknolojiler, kalp ritmi ölçen saatler ve sağlık uygulamaları, bireylerin biyolojik süreçlerinin sürekli takip edilmesini sağlamaktadır.
3. Doğurganlık Politikaları ve Kadın Bedeni Üzerindeki Kontrol
Bazı ülkelerde doğum kontrol politikaları devlet eliyle yönetilmekte ve kadınların üreme hakları siyasi bir araç olarak kullanılmaktadır.
Foucault’nun biyoiktidar kavramı, modern devletlerin bireylerin yaşamlarını nasıl kontrol ettiğini anlamamıza yardımcı olan önemli bir analizdir.
Sağlık, nüfus yönetimi, biyoteknoloji ve gözetim mekanizmaları gibi alanlarda biyoiktidarın nasıl işlediği günümüzde daha net görülmektedir.
Bu kavram, özgürlük ile devlet kontrolü arasındaki hassas dengeyi anlamak için kritik bir teorik çerçeve sunmaktadır.
