Filistin-İsrail çatışması, 20. yüzyılın ortalarından günümüze kadar süregelen, bölgesel ve küresel siyaseti etkileyen en uzun soluklu ihtilaflardan biridir. Çatışma, toprak paylaşımı, ulusal kimlik, dini bağlar ve politik egemenlik gibi derin meseleleri içermektedir.
Birleşmiş Milletler Paylaşım Planı (1947):
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Yahudi göçü hızlandı ve Filistin’de gerilim tırmandı. Birleşmiş Milletler, Filistin’i Yahudi ve Arap devletleri olarak ikiye bölen bir plan sundu. Yahudi liderler planı kabul ederken, Araplar bunu reddetti ve çatışmalar başladı.
İsrail Devleti’nin Kuruluşu (1948):
14 Mayıs 1948’de David Ben-Gurion liderliğinde İsrail Devleti bağımsızlığını ilan etti. Ertesi gün, Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak İsrail’e savaş açtı. 1948 Arap-İsrail Savaşı olarak bilinen bu savaşın sonunda İsrail topraklarını genişletti. Batı Şeria Ürdün, Gazze Şeridi ise Mısır kontrolüne geçti.
Altı Gün Savaşı (1967):
İsrail, Mısır, Ürdün ve Suriye’nin askeri hareketliliğini gerekçe göstererek altı gün süren bir savaş başlattı. Bu savaş sonucunda İsrail, Batı Şeria, Gazze Şeridi, Golan Tepeleri ve Sina Yarımadası’nı ele geçirdi. İşgal edilen bölgeler, Filistinliler için büyük bir kırılma noktası oldu.
Birinci İntifada (1987):
İsrail işgaline karşı Filistinliler tarafından başlatılan kitlesel ayaklanmadır. Taş atma, boykotlar ve sivil itaatsizlik hareketleri ile başlayan olaylar, İsrail’in sert müdahalesine yol açtı.
Oslo Anlaşmaları (1993):
Norveç’in arabuluculuğunda gerçekleşen gizli görüşmeler sonucunda İsrail ve Filistin Kurtuluş Örgütü karşılıklı olarak birbirlerini tanıdı. Filistin’e belirli bölgelerde özerklik verilmesi kabul edildi. Ancak anlaşmalar tam anlamıyla uygulanamadı ve gerilim devam etti.
İkinci İntifada (2000):
Barış sürecindeki tıkanıklık ve Ariel Şaron’un Mescid-i Aksa ziyareti yeni bir ayaklanmayı tetikledi. Bu dönem, intihar saldırıları ve İsrail’in ağır askeri operasyonları ile büyük kayıplara sahne oldu.
Gazze’den Çekilme (2005):
İsrail, tek taraflı olarak Gazze Şeridi’nden çekildi ve buradaki yerleşimlerini kaldırdı. Ancak Gazze’nin hava sahası, deniz sınırları ve giriş çıkışları üzerindeki kontrolü İsrail tarafından devam ettirildi.
Hamas’ın Seçim Zaferi (2006):
Filistin seçimlerinde Hamas çoğunluğu elde etti. Bu durum, El Fetih ile Hamas arasında bölünmeye yol açtı. Filistin yönetimi fiilen ikiye bölündü: Batı Şeria’da El Fetih, Gazze’de ise Hamas yönetimi hâkim oldu.
İsrail-Hamas Çatışmaları:
İsrail ve Hamas arasında 2008, 2012, 2014 ve 2021 yıllarında büyük çaplı çatışmalar yaşandı. Her seferinde uluslararası baskıyla ateşkes sağlansa da kalıcı bir çözüm üretilemedi.
2024 Yılındaki Olaylar:
Bölgedeki gerilim yeniden tırmandı ve İsrail ile Filistin arasında şiddet olayları arttı. Diplomatik girişimlerle ateşkesler sağlandı ancak taraflar arasında uzun vadeli bir anlaşmaya varılamadı.
2025 Yılında Yeni Barış Girişimleri:
Türkiye, Katar, Mısır ve ABD gibi ülkelerin arabuluculuğuyla yeni barış görüşmeleri başlatıldı. Ancak, sahadaki gelişmeler ve tarafların karşılıklı güven eksikliği nedeniyle kalıcı bir anlaşmaya ulaşılması hâlâ zor görünüyor.
Çatışma, toprak anlaşmazlıkları, siyasi bölünmeler ve güvenlik kaygıları nedeniyle uzun yıllardır devam etmektedir.
İsrail’in yerleşim politikaları ve Filistin tarafındaki siyasi bölünme barış sürecini zorlaştırmaktadır.
Uluslararası arabuluculuk girişimleri zaman zaman ilerleme kaydetse de, tarafların birbirine olan güvensizliği kalıcı bir çözüm sağlanmasını engellemektedir.
Filistin-İsrail meselesi, dünya gündeminde önemli bir yer tutmaya devam etmekte ve çözüm arayışları sürmektedir.
Filistin-İsrail çatışmasının temelinde toprak paylaşımı, ulusal kimlik, dini bağlar ve jeopolitik çıkarlar yer almaktadır.
1. Toprak Anlaşmazlığı ve 1947 BM Paylaşım Planı
Filistin topraklarında, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü sonrasında İngiliz Mandası döneminde Yahudi ve Arap toplulukları arasında gerilim arttı.
Birleşmiş Milletler, Filistin topraklarını Yahudi ve Arap devletleri olarak ikiye bölmeyi önerdi.
Yahudi liderler bu planı kabul ederken, Arap liderler bunu Filistin halkının haklarına aykırı bularak reddetti.
İsrail’in 1948’de bağımsızlığını ilan etmesiyle ilk Arap-İsrail Savaşı başladı.
2. İsrail’in 1967 Altı Gün Savaşı ve Toprak İşgalleri
İsrail, 1967 yılında Mısır, Ürdün ve Suriye’ye karşı büyük bir saldırı başlatarak Batı Şeria, Gazze Şeridi, Golan Tepeleri ve Sina Yarımadası’nı işgal etti.
Bu bölgelerde yerleşim yerleri kurarak uluslararası hukuka aykırı olarak demografik değişiklikler yapmaya başladı.
3. Yerleşim Politikaları ve Kudüs’ün Statüsü
İsrail, Batı Şeria ve Doğu Kudüs’te Yahudi yerleşim yerleri kurarak Filistinlilerin yaşadığı bölgeleri daralttı.
Kudüs, hem İsrail hem de Filistin tarafından başkent olarak görülüyor. İsrail’in buradaki işgali uluslararası alanda büyük tepki çekiyor.
4. Gazze Ablukası ve Askeri Operasyonlar
İsrail, 2005 yılında Gazze’den çekilse de bölgeyi kara, hava ve denizden abluka altında tutmaya devam ediyor.
Gazze’ye uygulanan ambargo nedeniyle insani kriz büyüyor, elektrik, su ve gıda temini kısıtlanıyor.
Hamas ve İsrail arasındaki roket saldırıları sürekli olarak büyük çatışmalara neden oluyor.
5. Filistinli Mültecilerin Durumu
1948’den bu yana milyonlarca Filistinli mülteci olarak Ürdün, Lübnan, Suriye ve Batı Şeria’ya göç etmek zorunda kaldı.
Filistinli mülteciler, İsrail’in topraklarına dönme hakkını savunurken İsrail bunu reddediyor.
Bu faktörler, Filistin-İsrail savaşlarını sürekli olarak tetikleyen unsurlar arasında yer alıyor.
Filistin meselesi, tarihsel olarak Osmanlı yönetiminden İngiliz Mandası’na ve ardından İsrail Devleti’nin kurulmasına kadar uzanan çok katmanlı bir süreçtir.
1. Osmanlı ve İngiliz Mandası Dönemi (1800’ler – 1947)
Osmanlı döneminde Filistin’de Yahudiler, Hristiyanlar ve Müslümanlar bir arada yaşıyordu.
19. yüzyılın sonlarında Avrupa’daki Siyonist hareket, Yahudi devletinin Filistin’de kurulmasını savunuyordu.
1917’de İngiltere, Balfour Deklarasyonu ile Yahudi halkına bir “ulusal yuva” sözü verdi.
1920’den itibaren İngiliz Mandası yönetiminde Yahudi göçü arttı ve Arap direnişi başladı.
2. İsrail’in Kuruluşu ve İlk Arap-İsrail Savaşları (1948-1967)
İsrail’in 1948’de kurulmasıyla başlayan savaş, Filistinli Arapların büyük bir kısmının yerlerinden edilmesiyle sonuçlandı.
1967’deki Altı Gün Savaşı, İsrail’in işgal alanlarını genişletmesiyle Filistinlilerin durumunu daha da zorlaştırdı.
3. 1987-1993: Birinci İntifada ve Oslo Barış Süreci
Filistinliler İsrail işgaline karşı geniş çaplı bir ayaklanma başlattı.
1993’te imzalanan Oslo Anlaşmaları ile Filistin Yönetimi kuruldu, ancak kalıcı bir çözüm sağlanamadı.
4. 2000’ler: İkinci İntifada ve Süregelen Çatışmalar
2000’de Mescid-i Aksa’da yaşanan olaylar, İkinci İntifada’nın başlamasına neden oldu.
2005’te İsrail Gazze’den çekildi, ancak abluka devam etti.
2006’da Hamas’ın seçimleri kazanması, Filistin içinde siyasi bölünmeye yol açtı.
5. Günümüzde Filistin Sorunu
İsrail’in Batı Şeria’daki genişlemeci politikaları ve Filistin’in uluslararası tanınma çabaları devam ediyor.
ABD’nin İsrail’i kayıtsız şartsız desteklemesi, Arap ülkeleriyle ilişkiler ve Filistin direniş hareketleri gündemdeki en önemli başlıklar arasında.
Filistin meselesi, bölgesel ve küresel siyasetin merkezinde yer almaya devam ediyor.
ABD, İsrail’in en büyük müttefiki ve en büyük mali destekçisidir. Ancak bu destek, uluslararası arenada tartışmalara yol açmaktadır.
1. ABD’nin İsrail’e Askeri Yardımı
ABD, İsrail’e her yıl yaklaşık 3,8 milyar dolar askeri yardım sağlıyor.
Bu destek, İsrail’in askeri üstünlüğünü korumasına ve Filistin üzerindeki baskısını artırmasına yol açıyor.
2. BM’de İsrail’i Koruyan Veto Kararları
ABD, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde İsrail’e yönelik kınama kararlarını sürekli veto ediyor.
Bu, ABD’nin Orta Doğu’daki tarafsızlığını sorgulatan bir durum olarak görülüyor.
3. Batılı Medyanın Çatışmayı Sunuş Biçimi
Batı medyası, İsrail saldırılarını genellikle “savunma” olarak sunarken, Filistin direnişini “terörizm” olarak lanse ediyor.
Bu durum, kamuoyunun çatışmaya tek taraflı bakmasına neden oluyor.
ABD ve Batı ülkelerinin İsrail’e verdiği destek, Filistinliler açısından haksız bir güç dengesizliği yaratırken, küresel barış çabalarına zarar verdiği yönünde eleştiriliyor.
Filistin meselesini daha iyi anlamak için önerilen bazı eserler:
Kitaplar:
Edward Said – “Filistin Meselesi”
Ilan Pappé – “İsrail ve Etnik Temizlik”
Noam Chomsky – “Filistin: Barış mı Apartheid mı?”
Filmler:
Omar (2013)
Paradise Now (2005)
5 Broken Cameras (2011, Belgesel)
Diziler:
Fauda (Netflix, 2015-…)
Bu eserler, çatışmanın tarihini ve insani boyutunu anlamak için önemli kaynaklar sunmaktadır.
