Sözü uzatmadan derdini anlatmak… Ezcümle, dilin fazlalıklardan arındığı, anlamın yoğunlaştığı o dar ama güçlü alandır.
Ezcümle (İng. in short; briefly; in a nutshell; Alm. kurz gesagt; zusammengefasst; Fra. en bref; en résumé), söylenenlerin ya da yazılanların özünü, ayrıntıya girmeden, kısa ve toparlayıcı bir biçimde ifade etmek için kullanılan bir sözdür.
Genellikle uzun bir anlatının ardından gelir; anlatılanları tekrar etmez, süzer. Bu yönüyle ezcümle, kısaltma değil yoğunlaştırma işlevi görür.
“Ezcümle” sözcüğü Osmanlı Türkçesinden bugüne taşınmış, yazılı ve sözlü kültürde yerleşik bir kullanım kazanmıştır. Divan edebiyatında ve klasik nesirde, uzun izahların ardından “netice”yi işaret eden bir eşik işlevi görür.
Modern Türkçede ise ezcümle, özellikle deneme, makale ve gündelik konuşmada, anlatının ağırlığını toparlayan bir durak olarak yaşamayı sürdürür. Sosyal medya çağında sıkça kullanılması, kelimenin işlevini zayıflatmamış; aksine, doğru kullanıldığında onu daha kıymetli hâle getirmiştir.
► Ezcümle ile “kısaca” aynı şey midir?
Hayır. “Kısaca” zamanla ilgilidir; “ezcümle” ise anlamla. Ezcümle, sürenin değil, özün daraltılmasıdır.
► Ezcümle her zaman cümle başında mı kullanılır?
Çoğunlukla hayır. Genellikle bir anlatının ardından, sonuç veya vurgu noktası olarak gelir.
► Ezcümle sözü yazıyı zayıflatır mı?
Doğru kullanıldığında tam tersine, yazıyı toparlar ve güçlendirir. Yanlış kullanıldığında ise tembelliği ele verir.
► Günlük dilde kullanımı eskimiş midir?
Hayır. Eskimiş değil; seçici bir kelime hâline gelmiştir. Her yerde değil, yerinde kullanılır.
► Ezcümle neden hâlâ cazibesini korur?
Çünkü dağınık düşüncenin karşısına düzen, uzun sözün karşısına berraklık koyar.
Ezcümle, özellikle köşe yazılarında, denemelerde ve entelektüel sohbetlerde sıkça karşımıza çıkar. Dijital mecralarda “özet geçme” kültürüyle karıştırılsa da, gerçek ezcümle hâlâ düşünsel bir süzgeçten geçmenin işaretidir. Podcast’lerde ve video içeriklerinde “son söz” işleviyle dolaylı biçimde yaşar.
Ezcümle, dilin ekonomiyle kurduğu ilişkinin zarif bir örneğidir. Çok konuşulan çağlarda bile, az sözle çok şey söyleme ihtiyacını hatırlatır. İyi bir ezcümle, anlatının kestirme yolu değil; onun damıtılmış hâlidir.
► POPÜLER KÜLTÜR
► DEMAGOJİ
► DİL POLİTİKALARI
► SÖYLEM
► RETORİK
