Hammaddeye, pazara, etkiye; dünyaya hükmetme iştahı hiç dinmedi. Emperyalizm, bu doymazlığın adıdır.
Emperyalizm, bir devletin başka bir ülke veya bölge üzerinde doğrudan ya da dolaylı biçimde siyasi, ekonomik, kültürel ve askeri egemenlik kurma ve yayma çabasıdır. Bu egemenlik, yalnızca işgal veya sömürgeyle değil; şirketler, medya, dil, kültür veya teknoloji üzerinden de tesis edilebilir. Emperyalizm, modern dünyanın güç hiyerarşisini şekillendiren en etkili mekanizmalardan biridir.
Kavramın kökleri, Antik Roma’nın yayılmacı politikalarına kadar gider. Ancak modern anlamıyla emperyalizm, 19. yüzyıl sonlarında kapitalizmin olgunlaşmasıyla birlikte yeni bir biçim aldı. 1870–1914 arası “Yeni Emperyalizm” dönemi olarak anılır; Avrupa devletlerinin Afrika ve Asya’yı neredeyse tamamen paylaşması bu sürecin sonucudur.
20. yüzyılda Lenin, emperyalizmi “kapitalizmin en yüksek aşaması” olarak tanımlar ve finans kapitalin yayılmacılığını vurgular. Soğuk Savaş’ta ise emperyalizm, yalnızca askeri işgal değil; ideolojik nüfuz, kültürel ihraç ve ekonomik bağımlılık olarak da belirdi.
Bugün emperyalizm, doğrudan sömürgecilik yerine “neokolonyalizm” biçiminde işler: çokuluslu şirketler, medya tekelleri, borçlandırma politikaları ve kültürel tahakküm aracılığıyla…
Emperyalizm ile sömürgecilik aynı şey mi?
Hayır. Sömürgecilik, emperyalizmin sadece bir biçimidir. Emperyalizm daha geniştir; kültürel, ekonomik, teknolojik egemenlik biçimlerini de kapsar.
Emperyalizm her zaman silahla mı yayılır?
Hayır. Medya, eğitim, dil, sinema ve moda gibi “yumuşak güç” araçlarıyla da yayılabilir. Buna “kültürel emperyalizm” denir.
Emperyalizmin günümüzdeki biçimi nedir?
Günümüzde emperyalizm genellikle ekonomik bağımlılık, uluslararası kurumlar (IMF, Dünya Bankası), dijital hegemonya ve tedarik zincirleri üzerinden işler.
Emperyalizmin karşısında hangi hareketler durdu?
Sömürge karşıtı mücadeleler, ulusal kurtuluş savaşları, Üçüncü Dünya hareketleri, Latin Amerika’daki “Bağımsızlıkçı sol” ve günümüzdeki küresel adalet kampanyaları.
Emperyalist olmayan bir dünya mümkün mü?
Bu sorunun yanıtı hem felsefidir hem politiktir. Ancak eşitlik, karşılıklı saygı ve dayanışma temelinde kurulan ilişkiler; emperyalizmin doğasına aykırıdır ve alternatif bir gelecek umudu taşır.
Kitap dünyasında:
• Edward Said – Oryantalizm: Batı’nın Doğu’yu nasıl inşa ettiğini ve tahakküm kurduğunu çözümler.
• Frantz Fanon – Yeryüzünün Lanetlileri: Sömürgecilik sonrası psikolojik ve toplumsal yıkımı analiz eder.
• Noam Chomsky – Medya ve Emperyalizm: Bilgi üretiminin ve propagandanın egemenlik aracı olarak kullanımı.
Sinemada:
• Avatar (2009): Yerli halkların kaynakları için işgal edilen gezegen temsili.
• The Constant Gardener (2005): Afrika’da ilaç şirketlerinin sömürü ağlarını deşifre eden bir film.
• District 9 (2009): Irkçılık, dışlama ve emperyalizm metaforlarıyla bezeli bir bilim kurgu.
Müzikte:
• Bob Marley – “Africa Unite”: Emperyalizme karşı birleşme çağrısı.
• Rage Against the Machine – “Sleep Now in the Fire”: Kapitalizmin ve emperyalizmin eleştirisi.
Emperyalizm, tarihin en uzun soluklu tahakküm biçimlerinden biridir. Kılığını değiştirir ama özünü korur: merkez–çevre ilişkisi, zengin–yoksul ayrımı, egemen–bağımlı yapılar… Bazen bir savaş uçağında, bazen bir Netflix dizisinde, bazen de bir borç programında belirir. Onu anlamak, yalnızca politik bir mesele değil; aynı zamanda etik, kültürel ve insani bir farkındalık sorunudur.
► JEOPOLİTİKA
► KÜLTÜREL HEGEMONYA
► SOĞUK SAVAŞ
► AKILLI GÜÇ
► YUMUŞAK GÜÇ
