Empatiyi, suçluluk duygusunu veya merhameti araçsallaştırarak karşıdakini kontrol altına alma yöntemi.
Duygu sömürüsü, bir kişinin başkasının duygularını istismar ederek ondan bir şey elde etmeye çalışmasıdır.
Bu, çoğunlukla acı, mağduriyet, fedakârlık ya da kırılganlık gibi temalar üzerinden işlenir. Amaç, karşı tarafı suçlu hissettirerek onu belli bir davranışa zorlamaktır.
Kısa vadede işe yarayabilir; ama uzun vadede güven erozyonuna, ilişki yorgunluğuna ve manipülatif bağlara yol açar.
Terim, modern psikolojiyle birlikte yaygınlaşsa da duygu sömürüsü kavramı eski metinlerde, halk hikâyelerinde ve dini anlatılarda bile mevcuttur.
Toplum içinde bazen ahlaki üstünlük, bazen kurban rolü üzerinden ortaya çıkar. Medyada, siyasette, ilişkilerde ve reklamlarda sıkça karşımıza çıkar.
Samimi duygu paylaşımı, karşılık beklemeden yapılır.
Duygu sömürüsü ise yönlendirme, etkileme ya da çıkar elde etme amacı taşır.
“Ben senin için neler yaptım, sen bir teşekkür bile etmedin…”
“Beni üzmekten zevk alıyorsun galiba.”
“Senin yüzünden bu haldeyim.”
Bu tarz ifadeler, suçluluk hissi yaratarak kontrol kurma çabasıdır.
Evet. Çocuklar, ebeveynlerinden istediklerini almak için dramatik tepkiler verebilir. Yetişkinler, partnerlerinden, arkadaşlarından ya da iş arkadaşlarından duygusal avantaj elde etmek için benzer yolları kullanabilir.
Suçluluk yerine sınır koyma pratiği geliştirilmeli.
Kişinin duygularının gerçek mi, yönlendirici mi olduğunu fark etmek gerekir.
Sürekli mağduriyet anlatan kişilere karşı “yardım değil, sorumluluk” önerilmelidir.
Tiyatro / Sinema: “Fedakâr anne” ya da “hep ezilen sevgili” gibi karakterler, izleyicinin duygusal tepkisini kışkırtmak için kullanılır. Bazıları samimidir, bazıları manipülatif.
TV Programları: Reality show’larda, yarışmacıların acıklı geçmişleri izleyiciyi oy vermeye yönlendirecek şekilde öne çıkarılabilir.
Siyaset: Liderlerin toplumsal travmaları dramatize ederek kitleleri harekete geçirmeye çalışması da duygu sömürüsünün kitlesel bir versiyonudur.
Duygu sömürüsü, görünürde masum ama etkisi derin bir kontrol biçimidir.
Sürekli maruz kalmak, kişisel sınırların silinmesine, özsaygının zedelenmesine ve ilişki dengelerinin bozulmasına yol açar.
Gerçek empati, karşılık beklemeden dinlemeyi ve destek olmayı içerir; duygu sömürüsü ise karşı tarafı bir araç olarak görür.
► MANİPÜLASYON
► GÜNAH KEÇİSİ
► DUYGUSAL ZEKÂ
► EMPATİ
► SEMPATİ
