Ekrana bakmaktan gözümüz değil, ruhumuz acıyor olabilir mi?
Dijital yorgunluk (digital fatigue), bireyin uzun süreli ekran maruziyeti sonucu zihinsel, fiziksel ve duygusal olarak kendini tükenmiş hissetmesi durumudur. Bilgisayar, telefon, tablet ve televizyon gibi dijital cihazlarla kurulan yoğun ilişki, baş ağrısı, göz kuruluğu, dikkat dağınıklığı, uykusuzluk, sinirlilik ve genel motivasyon kaybı gibi belirtilerle kendini gösterir. Dijital çağda “hep çevrimiçi olma” baskısı, yalnızca gözleri değil, aynı zamanda beyni ve ruhu da yorar.
1990’ların sonunda başlayan dijitalleşme süreci, akıllı telefonların hayatımıza girmesiyle ivme kazandı. Ancak COVID-19 pandemisiyle birlikte uzaktan çalışma ve uzaktan eğitim sistemlerinin yaygınlaşması, dijital ekranlara olan bağımlılığı katladı. “Zoom yorgunluğu” gibi kavramlar, ilk kez bu dönemde kamusal söylemlere yerleşti. Sürekli bildirimler, kesintisiz erişilebilirlik ve çoklu görev yapma zorunluluğu, bireylerde kronik tükenmişlik hâlini beraberinde getirdi. Bu durum, yalnızca yetişkinleri değil, dijital yerliler olarak doğan çocukları ve gençleri de etkiliyor.
Dijital yorgunluk fiziksel mi, psikolojik mi?
Her ikisi de. Ekrana uzun süre bakmak gözleri ve boynu yorar, oturarak geçirilen saatler bedeni ağrıtabilir. Ancak asıl yorgunluk; dikkat dağılması, sosyal izolasyon ve zihinsel doyumsuzluk gibi psikolojik boyutlarda kendini gösterir.
Dijital yorgunluk nasıl fark edilir?
İş yaparken sık sık konsantrasyon kaybı, ekrandan uzaklaşma isteği, sık esneme, hızlı tükenme, uyandıktan sonra bile yorgun hissetme gibi belirtiler dijital yorgunluğun işaretidir. Duygusal düzeyde ise tahammülsüzlük ve tükenmişlik hissi yaygındır.
Dijital yorgunluğun çocuklar üzerindeki etkileri nelerdir?
Çocuklarda dikkat eksikliği, sosyal gelişim problemleri, uyku bozuklukları ve fiziksel hareketsizlik nedeniyle gelişimsel gecikmeler görülebilir. Ayrıca, erken yaşta dopamin dengesinin bozulmasına yol açarak dijital bağımlılığı tetikleyebilir.
Bu yorgunlukla nasıl başa çıkılabilir?
Ekran süresinin sınırlanması, dijital detoks günleri, “bildirim sessizliği”, doğa yürüyüşleri, elle yazma alışkanlığı, dijital olmayan aktiviteler ve gözleri dinlendirme teknikleri etkili yöntemlerdir.
Dijital yorgunluk neye dönüşebilir?
Uzun süreli ihmal durumunda depresyon, kronik dikkat dağınıklığı, sosyal kopukluk, fiziksel deformasyonlar ve bağımlılık sendromlarına evrilebilir. Bu yüzden dijital araçlarla kurulan ilişki, sağlıklı sınırlarla yeniden yapılandırılmalıdır.
Film: Her (2013), teknolojik yakınlığın duygusal yalıtımını işler.
Dizi: Black Mirror, dijitalleşmenin birey üzerindeki yıpratıcı etkilerini distopik bir perspektifle ele alır.
Literatür: Sherry Turkle’ün Yalnız Beraberlik adlı eseri, dijital dünyada yalnızlaşan insan profiline dikkat çeker.
Sanat: Dijital tükenmişliği işleyen çağdaş sanat eserleri, insan-makine ilişkisini ironik ve eleştirel bir dille sahneler.
Dijital yorgunluk, çağın görünmez salgınlarından biri. Teknoloji, bir yandan işleri kolaylaştırırken, diğer yandan zihinsel kaynaklarımızı hızla tüketiyor. Bu noktada yapılması gereken, dijital araçları hayatın merkezinden kenara çekmek; onları birer araç olarak yeniden konumlandırmak. Bedenin sinyallerine kulak vermek, dijitalin dışında kalan dünyayı –toprağı, suyu, sessizliği– yeniden hatırlamak gerekiyor. Zira bazen “bağlantısız olmak”, en sağlıklı bağlantıdır.
► ZİHİN GÖÇÜ
► DİJİTAL DETOKS
► DİJİTAL MAHREMİYET
► HOLİSTİK YAŞAM
► POPÜLER BİLİM
