Piyasa mı karar verir, devlet mi? Devlet kapitalizmi, görünürde liberal ekonomi kurallarını işlerken; arka planda stratejik sektörlerde devletin belirleyici olduğu bir modeldir. Ne tam serbestlik, ne tam planlama… Aradaki gri bölge işte burada başlar.
Devlet kapitalizmi, ekonomik üretim araçlarının, kaynakların ya da stratejik sektörlerin doğrudan ya da dolaylı olarak devletin kontrolünde olduğu; ancak bu sürecin kâr amacıyla ve piyasa mantığı içinde işletildiği bir ekonomik modeldir. Devlet burada hem hakem hem oyuncu olur: Kuralları koyar, ama aynı zamanda sahada aktif şekilde oynar.
Bu model, özellikle Çin, Rusya, Körfez ülkeleri ve bazı Güneydoğu Asya ekonomilerinde görülür. Aynı zamanda kriz dönemlerinde Batılı ülkelerde de geçici olarak benimsenmiştir (örneğin 2008 krizi sonrası kamu kurtarma paketleri).
Soğuk Savaş Sonrası: Liberal ekonominin yükselişine rağmen bazı devletler stratejik sektörleri elinde tutmayı sürdürdü.
Çin Modeli: Devletin büyük ölçekli şirketlere yön verdiği, aynı zamanda küresel pazarda rekabetçi olduğu bir yapı
Petrol Devletleri (ör. Suudi Arabistan): Kaynak kontrolü ve yatırım fonları üzerinden devlet eliyle sermaye yönetimi
Batı’daki Geçici Müdahaleler: 2008 krizi sonrası ABD ve Avrupa ülkelerinde bazı sektörlerin geçici millîleştirilmesi
Stratejik Sektörlerde Devlet Sahipliği: Enerji, altyapı, savunma, ulaştırma gibi alanlarda
Devlet Yatırım Fonları: Artan kamu gelirlerinin, küresel piyasalarda devlet eliyle değerlendirilmesi
Kaynak Tahsisinde Seçicilik: Hangi şirketin ya da sektörün destekleneceğine devlet karar verir
Otoriterleşme Riski: Devletin ekonomik gücü, siyasal kontrol aracı hâline gelebilir
Piyasa Mekanizmasının Araçsallaşması: Rekabetçi görünüm, ancak çoğu zaman kontrollü serbestlik
Eleştiriler:
Şeffaflık eksikliği
Yolsuzluğa açık yapı
Rekabetin bastırılması
Siyaset-sermaye yakınlaşması
Savunular:
Kriz dönemlerinde istikrar sağlar
Uzun vadeli kalkınma hedefleri
Stratejik bağımsızlık
Eşitsizliğe karşı sınırlı düzeltici güç
Kitap Dünyasında
The End of the Free Market – Ian Bremmer: Devlet kapitalizminin yükselişi ve jeopolitik etkileri
State Capitalism, Institutional Adaptation – Natasha Hamilton-Hart: Asya’daki devlet-sermaye modelleri
Red Capitalism – Carl E. Walter: Çin’in finansal sistemindeki devlet gücünü analiz eden bir inceleme
Sinemada ve Dizilerde
Chernobyl (HBO) – Devletin ekonomik değil ama yapısal kontrolünün felakete yol açtığı örnek
The China Hustle – Devlet destekli ama piyasa görünümündeki Çinli şirketlerin ABD borsasındaki varlığı
Inside Job – Piyasa özgürlüğüyle devlet müdahalesi arasındaki belirsizliğin finansal krizlere etkisi
Oyun Dünyasında
Civilization Serisi – Farklı yönetim biçimleri ve ekonomi sistemleri arasında devlet müdahalesi seçeneği
Tropico – Oyuncunun hem lider hem ekonomik planlayıcı olarak devlet kapitalizmine benzer bir yapı kurması
SimCity – Kamu yatırımları ve piyasa dengesi arasında stratejik planlama gerektiren bir şehir simülasyonu
Devlet kapitalizmi, klasik anlamda “piyasa mı, devlet mi?” ikiliğini aşar; bunun yerine “hangi alanda, ne ölçüde, kimin için?” sorularını öne çıkarır. Bu modelin başarı ya da başarısızlığı, yalnızca ekonomik değil; aynı zamanda siyasal şeffaflık, hesap verilebilirlik ve yurttaş katılımı ile doğrudan ilişkilidir. Müdahale kaçınılmaz olabilir, ama tarafsızlık bir tercihtir.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
