Et ve devre arasındaki sınır silinirse, insan hâlâ insan mıdır? Cyborg kavramı, sadece bilimkurgu fantezisi değil; çağımızın en sert varoluş sorularından biridir.
Cyborg (İng: cyborg, Alm: Cyborg, Fr: cyborg), “sibernetik organizma” (cybernetic organism) ifadesinin kısaltmasıdır. Biyolojik bir varlığın (çoğunlukla insanın), mekanik ya da elektronik parçalarla desteklenmesiyle ortaya çıkan karma varlıktır. Başka bir deyişle, doğayla teknolojinin iç içe geçtiği, insanla makine arasındaki ayrımın bulanıklaştığı bir yapıdır.
Cyborg terimi ilk olarak 1960’ta Manfred Clynes ve Nathan Kline tarafından, uzayda yaşayacak insanların bedenlerinin teknolojik olarak dönüştürülmesi fikriyle ortaya atılmıştır. Zamanla bu kavram, sadece teknolojik müdahale değil, insanın biyolojik sınırlarını aşma arzusunun simgesi hâline gelmiştir.
İlk ortaya çıktığında bilimsel ve tıbbi bir çerçevede tartışılan cyborg kavramı, hızla kültürel ve felsefi tartışmaların merkezine kaymıştır. Özellikle 1985’te Donna Haraway’in “Cyborg Manifestosu”, bu kavrama yeni bir boyut katmıştır. Haraway’e göre cyborg, feminist, post-hümanist ve post-modern düşüncenin metaforudur; doğa-kültür, kadın-erkek, insan-hayvan gibi ikilikleri aşma potansiyeli taşır.
Biyoteknoloji, protez bilimi, yapay zekâ ve sinirsel implantlar gibi alanlardaki gelişmeler, cyborg tahayyülünü bilimkurgu sınırlarının ötesine taşımıştır. Kalp pilleri, biyonik kollar, beyin implantları ve duyusal artırımlar artık gerçek dünyada da cyborg benzeri varlıklar yaratmaktadır.
► Cyborg sadece kurgu karakterler için mi geçerlidir?
Hayır. Günümüzde kalp pili taşıyan bir hasta, biyonik kol kullanan bir birey veya işitme implantı bulunan bir çocuk da teknik olarak birer cyborg sayılabilir. Yani cyborg, artık salt kurmaca değil, tıbbî ve teknolojik bir gerçekliktir.
► Cyborg olmak insanlığın sonu mu, evrimi mi?
Bu tartışma sürüyor. Kimi düşünürlere göre cyborglaşma, insanın doğasına yabancılaşmasıdır. Kimilerine göreyse bu, evrimin yeni bir aşamasıdır: Homo sapiens’ten Homo technologicus’a geçiş.
► Cyborglar etik açıdan sorunlu mu?
Evet, pek çok etik mesele barındırır: Bedene müdahale sınırları, eşitsiz erişim, gözetim teknolojileri, mahremiyetin aşınması gibi konular, cyborg teknolojileriyle daha da karmaşık hâle gelmektedir.
► Cyborg kavramı toplumsal cinsiyet tartışmalarında neden önemlidir?
Donna Haraway’in vurguladığı gibi cyborg, kadın-erkek gibi ikili ayrımları aşma potansiyeli taşır. “Cyborg kimliği”, sabit roller yerine akışkan, melez, hibrit varoluşları savunur. Bu yönüyle feminist düşünce için verimli bir metafordur.
► Cyborglar gelecekte toplumun bir parçası olacak mı?
Muhtemelen evet. Artırılmış insan (augmented human) kavramı; eğitim, ordu, sağlık gibi alanlarda yaygınlaşacak. Ancak bunun toplumsal, politik ve ekonomik etkileri şimdiden tartışılmalıdır.
Cyborg karakterler, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sinema, edebiyat ve oyun dünyasında yaygınlaşmıştır.
The Terminator (T-800), Robocop, Ghost in the Shell (Major Kusanagi), Alita: Battle Angel ve Deus Ex gibi eserlerde cyborg figürleri; insanlık, kontrol, hafıza ve kimlik sorularını işler.
Marvel evrenindeki Cyborg karakteri ya da Black Mirror dizisindeki bazı bölümler, bu temayı güncel ve eleştirel biçimde ele alır.
Cyborg, teknolojinin insan bedenine dokunduğu en keskin eşiktir. Ne tam insan, ne tam makine; ama ikisinin de sınırlarını ihlâl eden bir varlıktır. Bu yüzden cyborglar yalnızca bilimkurgu karakterleri değil, felsefî bir meydan okumadır. Kimliğin, benliğin ve sınırların yeniden yazıldığı bir çağın simgesidir.
