DEVLET yapısı içinde memurların bütünü. Devlet dairelerinin yaptırım ya da engelleme gücü. Resmi işlerde gereksiz yere uzun ve çapraşık yollardan gidilmesi.
Bürokrasi, yönetimin çeşitli organlar üzerindeki aşırı baskıcı tutumundan doğar. Tüm devletlerin işleyişinde ciddi yavaşlıklar ve açmazlar yaratan bürokrasi çağımızın bir hastalığı; Marx’çılara
göre de sermayeci düzenin bir sakatlığı olarak değerlendirilir.
En basit resmi işlemleri bile içinden çıkılmaz bir karmaşıklığa götüren bürokrasi düzeni özellikle geri kalmış ülkelerde baskıcı rejimlerin halka uyguladığı baskı yöntemlerini kolaylaştıran bir etken olur.
Bürokrasi ne yapar?
Bürokratlar, hükûmette idari, işlevsel ve yönetimsel pozisyonlarda yer alarak modern toplumda çeşitli roller oynamaktadır. Posta hizmetleri, eğitim ve sağlık hizmetleri ve çeşitli düzenleyici kurumlar gibi merkezi devlet kurumları için yürürlüğe konmuş politikaların günlük olarak uygulanmasını gerçekleştirirler.
Devlet bürokrasi ne demek?
“Bürokrasi” devlet daireleri, devlet işlerinin görüldüğü ofisler anlamındaki “büre- au”, hakimiyet ve “iktidar” anlamındaki “cratie” kelimelerinin birleşmeleriyle oluşan bir terim olup en genel tanımı ile devlet dairelerinin’ hakimiyetini ve iktidarını ifade etmektedir.
Bürokrasi ilk ne zaman ortaya çıktı?
Bürokrasi kavramını ilk defa 18. yüzyılın ortalarında kullanan Fransız Vincent de Goumay’ın yaşadığı dönemde, “bürolarda çalışanların siyasal güce sahip oldukları” ya da “en azından siyasal hayatta önemli rol oynadıkları siyasal yaşam anlamına geliyordu”. Ayrıca aynı dönemde bürokrasi, “iktidarı kendi yararına kullanan memur grubu”nu da anlatmaktaydı.
Bürokrasi kavramını oluşturan kelime kökleri (burro, kratos) insanlık tarihi kadar eski olsa da, bilimsel literatüre kazandıran Max Weber’dir. Ancak Weber’den önce (Fransız İhtilâlinden otuz yıl sonra, 1818’de), “bürokrasi” kelimesini ilk olarak Fransız ekonomist Gournay ortaya atmıştır. Alman sosyolog Weber ise, siyaset ve sosyoloji alanındaki araştırmalar ve çalışmalar yaparak “bürokrasi” kavramını bilime kazandırmıştır. Weber’in, hiyerarşi ve ideoloji konularındaki çalışmaları; bilim ve siyaset dünyasında tartışmalara yol açmıştır. Weber, bürokrasi ve siyasetin babası olarak görüldüğü için; bürokrasinin bilimsel tanımını ona göre açıklayabiliriz.
Weber’e göre bürokrasi: Toplumda hiyerarşik bir yapı içinde örgütlenen, genel kurallar ve prensiplere göre çalışan bir sistemdir. Bu bürokratik sistemlere; bakanlıklar, hastaneler, silahlı kuvvetler, okullar, daire başkanlıkları gibi kurumlar örnek olarak verilebilir.
Bürokrasinin türleri nedir?
Günümüzde bürokrasinin üç değişik anlamda kullanıldığını gözlemekteyiz…
Birinci anlamda bürokrasi, tüm devlet yönetimini, devletin örgüt ve personelini ifade etmektedir.
İkinci anlamda bürokrasi, “belli bir örgütlenme ve yönetim biçimini” anlatmaktadır.
Bürokrasi kavramının üçüncü anlamda kullanılışı ise “kırtasiyecilik”, “işlerin yavaş yürümesi”, “sorumluluk yüklenmekten kaçınma”, “kamu yönetiminin verimsiz çalışması” gibi olumsuz ve küçültücü anlamlarda kullanılmasıdır.
Bürokrasinin kırtasiyecilik anlamında kullanılması duygusal bir içeriğe sahip olup daha çok halk katlarında yaygındır.
Von Mises, “bürokrasi” kavramının halk dilinde “hakaret kastiyle” kullanıldığını, hiç kimsenin kendini bir bürokrat olarak görmek istemediğini, bürokrasi kelimesinin aslında bir “tenkit” aracı olarak fonksiyon gördüğünü yazmaktadır.
Bürokrasi; yönetimsel bir yapı olmakla birlikte, hiyerarşik olarak bir emir-komuta zincirinin var olduğu yapılardır.
Sosyolog ve “modern bürokrasinin babası” olarak kabul edilen Max Weber, bürokrasiyi daha rasyonel ve olumlu bir açıdan incelemiştir.
Weber’e göre bürokrasi türleri şu şekilde açıklanabilir:
Patrimonyal bürokrasi
Geleneksel toplumların en belirgin özelliklerinden birisidir. İdarî işlerde iktidardaki yöneticinin çevresinde toplanmış olan ve ayrıcalıklara sahip olan, bunun yanı sıra da “ismi ve unvanı” ile önemsenen kişilerden oluşur. Patrimonyal bürokrasi, idarî ve askeri yapılardaki unsurlar, otoritenin akrabaları, kendine yakın tebaası ve yakın arkadaşları arasından seçilmesi yoluyla oluşturulan bir düzeni ifade eder.
Modern (rasyonel) bürokrasi
Mevkilerin ve görevlerin işlevlerine dayalı olan bürokrasi türüdür; bürokratlar bu makamları sadece doldurur. Dolayısıyla da hukukî anlamda statü temelinde, kişiler değil makamlar önem kazanır. Modern bürokraside bürokratlar, kişisel olmayan bir bir yapının içinde ve sistemli kurallar çerçevesinde çalışırlar.
Weber’e göre bürokrasi yaklaşımı
Otorite hiyerarşisi, yazılı kurallar, işbölümü, yazışmaların dosyalanması gibi etkenlerden oluşan bir yapıdır. Max Weber; bürokrasiyi en rasyonel ve en etkili hukuksal otorite ve siyasal kontrol şekli olarak görmüştür. Çünkü bürokrasi, geleneksel olan organizasyon şekillerinden daha fazla öngörülebilir olandır, ayrıca en disiplinli ve güvenilir olanıdır.
Bürokrat kimdir? Ne iş yapar?
“Bürokrat” kavramının anlamı, “kamu kurumlarında görev yapan üst düzey yönetici” olarak açıklanabilir. Ayrıca bürokrat, bürokrasi yapısının içinde bulunan görevlilerin tamamına da verilen isimdir. Toplum arasında bürokrat ile siyasetçi kavramlarının sıklıkla karşılaştırıldığını görüyoruz. Ancak bürokratların siyasetçilerden en önemli farkı, göreve seçim yoluyla gelmemeleri; atanma yoluyla gelmeleridir.
Bürokrat, aslında devlet memurudur; devletin en üst düzeydeki kamu kurumlarının en başındaki yöneticilerdir. Devletin üst düzey kurumlarında çalışan bürokratlar, bulundukları kurumdaki her birimin idaresinden sorumludur.
Yüksek dereceli bürokrat türleri şu şekildedir:
Büyükelçi
Konsoloslar
Ataşeler
Müsteşar
Vali
Kaymakam
KİT yöneticileri
Daire Başkanları
İl Sağlık Müdürü
İl Emniyet Müdürü
İl Millî Eğitim Müdürü
Bürokratların görevlerini de şu şekilde sıralayabiliriz:
Ülkemizin Avrupa Birliği ve diğer ülkelerle olan ilişkilerini yürütmek,
Kurumun bütçesi ve kaynaklarla ilgili raporları kontrol etmek,
Kuruma bağlı birimleri ve çalışmaları düzenli olarak denetlemek,
Kuruma bağlı olan kuruluşların yapı işlerini yönetmek,
Kurumdaki meslekî eğitim ve hizmetlerin yeterliliğini denetlemek,
Kurumun mekânıyla ilgili plânlamalar yapmak,
Kurumdaki basın ve halkla ilişkiler işlerini yönetmek,
Kurumla ilgili hukukî süreçleri takip etmek,
Kurumdaki destek hizmetlerinin işlerini denetlemek,
Birimlerdeki çalışmaların yönetmeliklere uygunluğunu denetlemek.
Bürokrasinin özellikleri nelerdir?
Bürokrasi ve bürokrat kavramlarını tanıdıktan sonra, şimdi de sıra bürokrasinin özelliklerini açıklamaya geldi. Ancak bürokrasinin özelliklerinden önce, bürokrasi ile ilgili bazı notlarımız daha olacak. Bir devletin idaresinin nasıl olduğunu anlamak için yapılması gereken ilk iş, kişilerin masalarına bakmaktır. Masanın yapıldığı malzeme ve o malzemenin kalite standardı bile, ilgili bürokratın üst düzey derecesiyle ilgili bize bilgi verir.
Örneğin, makam koltuğu suni deri mi yoksa gerçek deri bir koltuk mu olduğu bilgisi bize net bir mesaj verebilir. Bunun gibi; masasının büyüklüğü, ahşabının kaçıncı kalite ve ne ağacından olduğu da bize benzer netlikte fikir verir. Ayrıca odanın büyüklüğü ve bürokrata ulaşılan kapı ve kişi sayısı da o bürokratla ilgili bilgi verebilir. Odanın büyüklüğü, kapı ve aracı kişi sayısı arttıkça; bürokratın mevkisi de doğru orantılı olarak büyük olur.
Bürokrasiyle ilgili bu notlardan sonra, şimdi gelelim bürokrasinin özelliklerine… Alman sosyolog ve bürokrasinin babası sayılan Max Weber’e göre bürokrasinin özellikleri, şu şekilde açıklanıyor:
İdarî personel, sadece tanımlanmış olan görevlerini yapmakla yükümlüdür,
Memuriyet tanımları, net bir şekilde ve hiyerarşik sıraya göre kademelendirilmiştir,
Her bir kadronun işlevleri ve özellikleri açık ve net olarak tanımlanmıştır,
Memurlar bir sözleşmeyle görev altına alınırlar,
Memurlar işe alınırken, meslekî eğitim yeteneğine ve diplomaya göre seçilirler,
Memurların ödemesi “maaş” şeklindedir ve emeklilik gibi haklara sahip olurlar,
Memur istediği zaman istifa edebilir, kurum istediği zaman da işine son verilebilir,
Memurun yazılı olarak kayda geçen görevi, tek ya da ana işidir,
Memuriyet, kariyerdir ve memurlar kıdeme göre üst mevkiye terfi ederler,
Memurlar, belirli bir disiplin ve kontrol sistemine tabi olarak çalışırlar.
Profesyonel bürokrasi nedir?
Bir toplumda tabandan yukarıya doğru çıktıkça daralan bir yapı içinde örgütlenmiş olan, genel kural ve ilkelere göre çalışan profesyonel atanmış görevliler topluluğudur. Ayrıca devlet idaresinde bir işi yapabilmek için alınması gereken izin, onay, imza ve uyulması gereken kuralları da ifade eder.
İdeal tip bürokrasi nedir?
Max Weber, “ideal tip” adı altında bürokrasiyle ilgili olarak kuramsal bir analiz ortaya koymuştur. İdeal tip, herhangi bir değer yargısından bağımsız olarak bürokratik bir yapıyı ifade etmektedir.
Osmanlı’da bürokrasi var mıydı?
Osmanlı’da orduyla beraber en güçtü ve kendine has nitelikleri olan kurum kuşkusuz bürokrasiydi. Bürokrasinin dokusu, devşirme yoluyla toplanan ve yetiştirilen Osmanlı azınlıklarının çocuklarından oluşmaktaydı. Bunların yetişme ve yönelimleri tümüyle devlet kökenli normlara göre olmuştur.
Kalemiye sivil bürokrasi nedir?
Kalemiye Sınıfı (Osmanlıca: قالميي), Divan-ı Hümayun’a dahil sınıflardandır. Yaygın olmayan adı Ehl-i Kalem’dir. Kitâbet sınıfı olarak da bilinir. Bürokrasi, diplomasi ve mali işlerden sorumlu, kısacası defter işlerinden sorumlu kişiler bu sınıfa dahildir.
