Burjuva, feodal toplumdan modern kapitalist topluma geçiş sürecinde yükselen, ticaret, sanayi ve finans alanında güçlenen şehirli orta ve üst sınıfı ifade eden bir kavramdır.
Kelimenin kökeni Fransızca “bourgeois” (şehirli, kasabalı) kelimesinden gelir ve ilk olarak Orta Çağ Avrupa’sında, feodal toplum yapısına dahil olmayan, ancak ekonomik gücü artan tüccar ve zanaatkârları tanımlamak için kullanılmıştır.
Burjuvazi, özellikle kapitalizmin gelişimiyle birlikte üretim araçlarına sahip olan, sanayi ve ticaret yoluyla zenginleşen bir sınıf olarak tanımlanır ve tarihsel süreçte toplumsal değişimlerin temel aktörlerinden biri olmuştur.
Burjuva kavramı, tarih içinde farklı evrelerden geçerek günümüzdeki anlamına ulaşmıştır:
1. Orta Çağ Avrupa’sında Burjuvazi (11-15. yüzyıllar)
Burjuva sınıfı, Orta Çağ Avrupa’sında feodal beylerin ve aristokratların hâkim olduğu toplum düzeninde, ticaretle uğraşan şehirli tüccarlar, zanaatkârlar ve küçük işletme sahipleri olarak ortaya çıktı.
Feodal sistem içinde toprak sahibi olmayan, ancak ekonomik gücü artan bir kesim olarak yükseldiler.
2. Rönesans ve Reform Hareketleri ile Güçlenen Burjuvazi (15-17. yüzyıllar)
Rönesans ve Reform hareketleri, burjuva sınıfının entelektüel ve ekonomik olarak güçlenmesine katkıda bulundu.
Ticaret yollarının genişlemesi ve bankacılığın gelişmesi, burjuvaların ekonomik olarak aristokrasiye meydan okumasını sağladı.
3. Sanayi Devrimi ve Modern Burjuvazinin Doğuşu (18-19. yüzyıllar)
Sanayi Devrimi ile birlikte burjuvazi, üretim araçlarının sahibi hâline geldi ve işçi sınıfı (proletarya) ile arasındaki sınıf çatışması belirginleşti.
Karl Marx ve Friedrich Engels, burjuvaziyi üretim araçlarını kontrol eden, işçi sınıfını sömüren kapitalist sınıf olarak tanımladı.
4. 20. ve 21. Yüzyılda Burjuvazi
Kapitalizmin küreselleşmesiyle burjuvazi, uluslararası şirketler ve finans dünyasında etkin bir güç hâline geldi.
Sanayi burjuvazisinden finans burjuvazisine geçiş yaşandı; CEO’lar, yatırımcılar ve büyük sermaye sahipleri yeni burjuva sınıfını temsil etmeye başladı.
Burjuvazi, tarih boyunca kapitalizmin temel taşı olmuş, sanayi, ticaret ve finans dünyasını şekillendiren bir güç olarak varlığını sürdürmüştür.
Burjuvazi kavramı, Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından yazılan “Komünist Manifesto” (1848) ile birlikte siyasi ve ideolojik bir çerçevede ele alınmıştır.
Marx’a göre burjuvazi, üretim araçlarına sahip olan ve proletaryayı (işçi sınıfı) sömüren sınıftır.
Marx’ın burjuvaziye yönelik temel eleştirileri şunlardır:
1. Emek-Sermaye Çatışması
Burjuvazi, üretim araçlarına sahip olduğu için işçilerin ürettiklerinden daha fazla kazanç elde eder.
Bu durum, sermaye sahiplerinin giderek zenginleşmesini, işçilerin ise sömürülmesini pekiştirir.
2. Kapitalizmin Krizleri
Kapitalist üretim tarzı, aşırı üretim krizlerine ve ekonomik eşitsizliklere neden olur.
Burjuvazi, krizleri aşmak için daha fazla sömürü ve genişleme politikaları uygular.
3. Kültürel ve Politik Hegemonya
Burjuva sınıfı, eğitim, medya ve siyaset yoluyla kendi ideolojisini toplumun geneline empoze eder.
Devlet mekanizması, burjuvazinin çıkarlarını koruyan bir araç hâline gelir.
Marx’a göre burjuva sınıfının egemenliğini yıkmak ve işçi sınıfının iktidarı ele geçirmesi sosyalizme geçişin anahtarıdır.
Modern dünyada burjuvazi, farklı biçimlerde tanımlanmaktadır:
1. Klasik Burjuvazi (Sanayi ve Üretim Burjuvazisi)
Fabrika sahipleri, büyük sanayi patronları, üretim araçlarını elinde bulunduran sermaye sahipleri.
2. Finans Burjuvazisi
Bankacılar, büyük yatırımcılar, finans sektörü yöneticileri.
3. Kültürel Burjuvazi
Medya, akademi ve sanat dünyasında etkili olan elit kesim.
4. Küçük Burjuvazi (Petit Bourgeoisie)
Kendi işinin sahibi olan esnaf, küçük işletme sahipleri ve beyaz yakalı çalışanlar.
Son yıllarda “burjuva” kelimesi, politik tartışmalarda ekonomi ve sınıfsal eşitsizlik bağlamında sıkça kullanılmaktadır.
Türkiye’de burjuvazi ve TÜSİAD gibi iş dünyasını temsil eden kurumlar, ekonomi politikaları ve siyasi gelişmelerle ilgili açıklamalar yaptığında bu terim gündeme gelmektedir.
Burjuvazi kavramı, birçok edebi eser, film ve akademik çalışma tarafından ele alınmıştır.
Burjuvazi Temalı Eserler:
“Komünist Manifesto” – Karl Marx & Friedrich Engels
“Kapital” – Karl Marx
“Mülksüzler” – Ursula K. Le Guin
“Germinal” – Émile Zola
Burjuvazi Eleştirisi Temalı Filmler:
“Parasite” (2019) – Zengin ve fakir sınıflar arasındaki uçurumu anlatan çarpıcı bir film.
“Metropolis” (1927) – Burjuvazi ve işçi sınıfı arasındaki mücadeleyi anlatan klasik bir yapım.
“The Big Short” (2015) – Finans burjuvazisinin 2008 krizindeki rolünü ele alan bir film.
Burjuvazi, popüler kültürde genellikle kapitalizmin çelişkilerini ve sınıfsal eşitsizlikleri eleştiren bir tema olarak işlenmektedir.
Burjuvazi, tarih boyunca ekonomik gücü elinde tutan ve toplumsal yapıyı şekillendiren bir sınıf olmuştur.
Marxist eleştiriye göre sömürücü bir sınıf olarak tanımlansa da, modern dünyada ekonomik büyüme ve girişimcilik açısından önemli bir rol oynamaktadır.
Günümüzde burjuvazi kavramı, siyasi ve ekonomik tartışmalarda sıkça gündeme gelmekte, özellikle sermaye sahipleri ve iş dünyasının karar mekanizmaları üzerindeki etkisi sorgulanmaktadır.
