SABİT getirili menkul kıymet türlerindendir. Vadesi 1 yıldan kısadır. Özel veya kamu şirketleri tarafından kısa vadeli borçlanma amacıyla ihraç edilir. Ülkelerin merkezi yönetimlerince ihraç edilenlerine hazine bonosu denir.
Artık fiziksel olarak basılmayan bono, tamamen kaydi olarak ihraç edilir.
Bono Nedir ve Ne İşe Yarar?
Devlet ve kurumsal firmalardan yatırımcıların sabit veya değişken faiz oranlarıyla belirlenen süre içerisinde kredi aldığını gösteren bir belgedir. Bonoların bilinen ilk özelliği vadeleridir. Bononun vadesi 2 aydan az veya 12 aydan fazla olamaz. Şirketler ya da devlet tarafından çıkarılırlar. Bonolar bu özellikleri sebebiyle hisse senetlerine benzemektedirler. Sözleşmede belirtilen vadenin sonunda bonolar, paranın şirkette veya devlette bulunduğu süre için belirlenen faiz oranından elde edilen faiz kazancı eklenerek, yatırımcıya geri ödenirler.
Şirket veya devletlerin finansman ihtiyaçlarının giderilmesini sağlamak amacıyla çıkarılan bonolar, belirli bir vadenin sonunda anaparaya eklenen faizle geri ödemesinin yapılması bakımından, bankadan kredi kullanılması ile ciddi benzerlik göstermektedir.
Bononun yapısal özelliklerini inceleyecek olursak:
Bonoda alacaklı (lehtar) ve borçlu (muhatap) taraflar vardır. Borçlu taraf şirket veya devlettir. Bu durumda alacaklı taraf ise siz oluyorsunuz. Bono; teminat, ödeme, ispat gibi amaçlar için de kullanılabilir. Bu açıdan bakıldığında şirketlerin çek gibi yoğun olarak kullandığı kıymetli evraklardan biridir.
Bonoların tahsili iki şekilde gerçekleşebilir: Bonolar ya vadesi geldiğinde ya da vadesi gelmeden önce tahsil edilebilmektedirler. Vadesi geldiği zaman tahsil edilmesi durumunda sözleşmede bulunan tüm durumlar geçerli olacaktır. Ancak vadesinden önce tahsil edilirse ıskonto ettirilerek para tahsil edilir. Bu durum faiz gelirinde değişikliğe neden olabilir.
Bonoların yasal ve geçerli olabilmeleri için bazı koşulları yerine getirmeleri gerekmektedir. Bu koşullar:
Yukarıda sıralanan 8 madde yerine getirilmediği takdirde bonolar eksik düzenlenmiş olur ve geçersiz sayılabilirler. Bu nedenle bono yatırımı yapılırken bonoların düzenlenme şekillerinin kontrol edilmesinde fayda vardır.
Bonoların türleri; basıldıkları yer ve kullanım amaçları açısından farklılık göstermektedir. Bononun türleri:
Hazine Bonosu: Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından çıkarılan ve vadesi bir yıldan kısa olan Türk lirası veya döviz cinsinden devlet iç borçlanma senetleridir. Hazine bonosunun vade tarihine kadar elde tutulması durumunda anaparanın ve faizinin geri ödenmesi garanti altındadır.
Altın, Gümüş ve Platin Bonoları: Eski adıyla İstanbul Altın Borsası’na üye bankalar ile kıymetli maden aracı kurumları tarafından belirli bir miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ettiği bonolardır. Menkul kıymet niteliğindeki bu bonolar, iskontolu veya iskontosuz satılabilmektedirler. Bu bonoların vadesi 60 günden az veya 360 günden fazla olamaz.
Banka Bonoları: Kalkınma ve yatırım bankaları tarafından borçlu sıfatıyla düzenlenen bonolardır. SPK tarafından kayda alınan ve sonrasında ihraç edilerek ıskonto esasına göre satılan menkul kıymetlerdir. Halka arz edilen banka bonolarının vadesi 60 günden az veya 360 günden fazla olamaz. Tahsilli satılan banka bonolarının vadesi ise 15 günden az veya 360 günden fazla olmamaktadır.
Banka bonolarının halka arz edilme koşuluyla sunulması durumunda satışta uygulanacak vadeye uygun ıskonto oranı yıllık bazda hesaplanarak satış süresi içerisinde banka tarafından duyurulmaktadır. İkinci el piyasada bonolar serbestçe alınıp satılabilmektedir. Bonoları ihraç eden bankalar da bu kurala tabidir.
Finansman Bonosu: Genellikle büyük firmalar, bankalar ve finans kuruluşları tarafından basılıp ihraç edilen ve işletmelerin kısa vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla çıkarılan borç senetleridir. Geri ödeme süreleri 9 ayı geçemez. Türkiye piyasalarına girişi 1986 yılında gerçekleşmiştir.
