BİPOLAR (iki uçlu) duygulanım bozukluğu, bireyde hem çöküntü hem de coşkunun ortaya çıkma halidir. Her ne kadar iki uçlu duygulanım bozukluğu olarak kabul edilse de hastalık süresince kişide sadece mani hal görülebilir. Mani nöbetlerinin görülmediği duygulanım bozuklukları tek uçlu (unipolar) çöküntü bozukluğu olarak kabul edilir.
Mani depresif halleri kişide farklı zamanlarda ortaya çıkar; coşku dönemi günlerce devam eder, ardından normal bir süreç başlar, bu dönem sonrasında çöküntü dönemi başlar. Bazı kişilerde aynı gün içinde her iki hal görülebilir. Coşku ve çöküntü dönemleri düzensiz bir seyir izler. Hangi halin ne zaman ve ne kadar süreceği önceden kestirilemez. Ayrıca uzun süre depresif hal görülebilir ve kişi hastalığı süresince sadece bir defa mani nöbeti geçirebilir, aynı durum tersine de işleyebilir. Yani kişi hastalığı boyunca sadece bir defa çöküntü halini yaşayabilir.
Çocukluktan ilk gençlik dönemine geçişte, hastalığın görülme sıklığında bir artış görülür. Bütün insanlar belli dönemlerde coşkulu ve çöküntülü haller yaşarlar; ama uzun sürmez. Bipolar bozuklukta, coşku ve çöküntü halleri uzun bir zaman dilimini kapsamaktadır. Eğer tedavi edilmezse daha uzun sürebilir.
Coşku Halin Özellikleri
Coşku nöbetinde görülen davranışlar, kişinin yaşamını çok olumsuz etkilemiyorsa ve hastaneye yatırılmayacak kadar hafif düzeydeyse, bu durum “hipomani”, yani az coşku hali olarak adlandırılır. Hastalığın semptomları, bireyin çevresiyle uyumunu bozacak ve hastaneye yatırılmayı gerektirecek kadar ileri düzeyde ise psikotik olmayan “mani” olarak tanımlanır. Şayet hastalık daha da ilerlemişse ve mani nöbetlerine psikozlarda görülen halüsinasyonlar ve sanrılar eşlik ediyorsa “psikotik mani” denilir.
Fiziksel özellikler
Mani nöbetlerinde kişi, inanılmaz bir enerjiye sahip olur; çok hareketlidir, yerinden durmaz, adeta taşkın ve coşkun bir sel gibi kabarıktır. Gece gündüz ayaktadır, oradan oraya gider gelir. Yeme ve uyku düzeni bozulur ve çok az uyur. Günlerce uykusuz kalabilir. İştahı olmasına rağmen oturup düzenli yemek yiyemez. Hem az yediği için hem de çok enerji harcadığı için kilo kaybeder. Cinsel istekleri ve cinsel konulara ilgisi artar; fakat eylem düzeyinde cinsel girişimlerde bulunmaz. Şiirler, romanlar, mektuplar yazabilir, bütün dostlarını ve tanıdıklarını ziyaret edebilir. Bazen çok aşırı hızlı devinimden dolayı ani bir bitkinlik ve derin bir yorgunluk ortaya çıkabilir. Genellikle davranışlar önce hafif bir hızda başlar ve giderek hızlanır.
Hızlı ve yüksek sesle konuşur, öyle ki, çok yüksek sesle konuştuğu için zaman zaman ses kısıklığı ve yüksek tansiyon görülür. Bir konu üzerinde uzun süre durmaz, bir konu bitmeden diğer bir konuya geçer. Ses tonuna öfke, neşe ve kendine aşırı güven duyguları farklı zamanlarda hâkim olabilir.
Duygusal özellikler
En çok görülen duygular coşku, neşe, huzursuzluk ve öfkedir. Şakalar yapabilir ve çevresindekileri eğlendirebilir. Bencil davranışları olabilir. Engelleme durumlarında ani öfkelenmeler, küfürlü ve saldırganlığa varan davranışları ortaya çıkabilir. Seyrek olarak bazı hastalarda neşeli ve sevinçli durumun hemen ardında derin hüzünlü bir hal görülebilir. İyiliksever ve cömert bir yapıya bürünebilir; bütün parasını dağıtabilir ve çevresindekilere bolca hediyeler alabilir.
Yeni ortamlara hemen uyum sağlar ve kısa sürede dostluklar kurar ama bu dostluklar uzun süreli ve derinlemesine değildir. Genellikle özgüveni yerinde olduğu için kimsenin aşamadığı işlerin üstesinde gelebileceğini ileri sürebilir ve potansiyelinin üstünde işlere kalkışabilir. Olayları abartarak ve yalanlar ekleyerek anlatabilir.
Zihinsel özellikler
Zihinsel süreçlerdeki işleyişte belirgin bir anormallik görülmez. Bilinç yerinde ve algılaması açıktır; fakat dikkat dağınıklığı sıktır. Aşırı uykusuzluk, yorgunluk ve yeterince beslenememe durumlarında bilinçte kayıplar ortaya çıkabilir. Psikotik manide çeşitli sanrıları ve halüsinasyonlar görülür. Normal manide görülen büyüklük düşünceleri, psikotik manide üstünlük sanrılarına dönüşür.
İleriye dönük büyük projeler yapar, yeni atılımlarda bulunabilir ve riskli işlere kalkışabilir; bütün parasını borsaya, dövize veya faize yatırabilir, ticarete atılabilir. Böylece daha fazla kazanç elde edeceğini düşünerek bütün mal varlığını yitirebilir.
Coşku halin özellikleri şöyle özetlenebilir:
• Özgüveninde ciddi bir yükseliş görülür.
• Bitmek tükenmek bilmeyen bir enerji kaynağına sahip olur. Yerinde durmaz; kıpır kıpırdır.
• Çok az uyur ve uykusuzluk sorunu yaşamaz.
• Durmadan, hızlı hızlı konuşur, ses tonu oldukça yüksektir.
• Daldan dala atlar gibi konu değiştirir.
• Cinselliğe ilgisi artar.
• Dikkat eksikliği vardır.
• Gereğinden fazla plan yapar.
• Yüksek riskleri göze alır.
• Olayları abartır. İnandırıcı ve ustaca yalanlar uydurur.
• İsteklerini kabul ettirmek için ısrar eder.
• Cömertçe ve bolca para harcar. Gerekli, gereksiz şeyler alır.
Çöküntü Halin Özellikleri
Mani nöbetinde görülen belirtilerin, karşıt davranışları depresif nöbetlerinde görülür.
Belirtilerin şiddeti ve süresi farklılık gösterebilir. Ayrıca pipolar bozukluğun ikinci ana türü olan depresif (çöküntü) halin belirtileri depresyonla aynıdır. Çöküntü hal, depresyon bölümünde detaylı açıklandığı için burada sadece birkaç özellik özet olarak belirtilecektir.
• Kişi kendini değersiz ve yetersiz görür.
• Mutsuz ve kaygılı bir yüz ifadesi vardır.
• Geleceğe ve yaşama karşı umudu tükenmiştir.
• Arkadaşlarıyla ve diğer insanlarla bir araya gelmekten kaçınır.
• Çok durgun, yorgun ve sakindir.
• Uyku ve yeme problemleri sıklaşır.
• Dikkat ve bellek sorunları yaşanır.
• İntihar düşünceleri ve girişimi vardır.
• Cinsel istek azlığı ve uyarılma sorunu görülür.
Çocuklarda bipolar bozukluk
Çok sık olmasa da çocuklarda bipolar bozukluk görülebilir. Bipolar bozukluğa tanı konurken birçok zorluk yaşanır. Özellikle çocuklarda görülen hiperaktivite ve dikkat eksikliği bozukluğuyla karıştırılabilir. Bipolar bozukluğa eşlik eden psikiyatrik ve nörolojik sorunlar tanı koymayı zorlaştırır. Tanı koymayı zorlaştıran diğer bir etkense, bu çocuklarda karmaşık ruh hallerinin ve davranış biçimlerinin sıkça görülmesidir.
Çocuk, her iki halde de arkadaşlık ilişkilerinde sorunlar yaşar. Çabuk öfkelendiği için sıkça kavgalar eder ve tartışır. Zamanla arkadaş grubu tarafından dışlanır. Sonra kendisi gibi hareketi ve macerayı seven çocuklar bulur. Bu nedenle çocuk çetelerine katılımı kolay olur. Bu bozukluğun ortaya çıkmasında biyolojik faktörlerin etkili olduğu belirtilmektedir. Özellikle genetik yatkınlığın sebep olduğu düşünülmektedir. Hastalığın görülme olasılığı ortalama yüzde bir dolaylarındadır.
Mani nöbetlerinin süresi değişebilir, kiminde bir hafta, kiminde de aylarca sürebilir; fakat genellikle ortalama 4–6 hafta devam eder. Hafif düzeyde seyreden nöbetlerde hastane ortamında tedavi gerekmeyebilir ve belli bir süre sonra belirtiler kendiliğinde yok olabilir. Ağır nöbet dönemlerinde bireyin hastaneye yatırılıp tedaviye alınması zorunlu olur; çünkü yoğun coşku nöbetlerinde kişinin çevresiyle uyumu zorlaşmakta ve hem kendisine hem de çevresindekilere saldırgan davranışlarda bulunabilir ve zarar verebilir.
Nöbetlerin tekrarlama süreleri kişiden kişiye ve yaşa bağlı olarak değiştiği için nöbetlerin ne zaman ortaya çıkacağı önceden tahmin edilemez. Çok az kişi yaşamı boyunca tek bir nöbet geçirir. Genç yaşlarda ortaya çıkan ilk nöbetten sonra yıllarca nöbet görülmeyebilir. İlerleyen yaşlarda nöbetler daha sık görülebilir ve nöbetler arasındaki süreler kısalabilir. Nöbetler tedavi edilmediğinde bile, en fazla 3–6 ay devam eder, yani kendiliğinde de iyileşme mümkündür.
Bipolar bozukluğun tedavisinde ilaç önemli bir yere sahiptir. Kullanılan ilaçlar antidepresanlar ve antipsikotiklerdir. İlaçla birlikte psikoterapi uygulandığında iyileşme oranı yükselir. Tedaviyi zorlaştıran en önemli etken, hastanın hastalığını kabul etmemesi ve tedaviyi ret etmesidir. Eğer erken ve uygun tedavi yöntemleriyle hasta tedavi edilse tam iyileşme mümkündür ve hastaların yüzde 80-90’ı bu hastalıktan kurtulabilmektedir. İyileşmeden sonra hasta aile, iş ve sosyal yaşamına geri dönmekte ve hastalığa ilişkin izleri taşımamaktadır. Zamanında tedavi edilmeyen, ağır düzeyde seyreden ve psikotik özellikler gösteren bozukluklarda hastalık süreğen bir hal alabilir.
