Beden, yalnızca fiziksel değil; toplumsal, siyasal ve ideolojik bir alandır. Üzerine yazılır, kontrol edilir, itaat ettirilir.
Beden politikaları, bireylerin bedenleri üzerindeki hak, kontrol ve temsiliyetin siyasal, toplumsal ve kültürel iktidarlar tarafından şekillendirilmesini ifade eder.
Bu kavram, özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren feminist teori, queer kuramı, biyopolitika ve eleştirel tıp çalışmalarıyla gelişti.
Beden; artık yalnızca biyolojik bir varlık değil, iktidarın şekillendirdiği ve disipline ettiği bir alan olarak görülüyor.
Kim doğurabilir?
Kimin saçı örtülü olmalı?
Hangi beden çıplak olabilir?
Hangi beden sağlıklı, hangisi “kusurlu”?
Trans, engelli, yaşlı, siyah ya da yoksul bedenler kamusal alanda nasıl temsil edilir?
Tüm bu sorular, bedenin yalnızca tıbbî değil; etik, politik ve estetik bir mesele olduğunu gösterir.
Michel Foucault’nun tanımıyla beden, “itaat ettirilen, çalıştırılan, disipline edilen ve cezalandırılan” bir nesneye dönüşmüştür.
Hayır. Beden politikaları, her bireyin bedenine yönelik toplumsal, kültürel ve politik müdahaleleri kapsar. Kadınlar, doğurganlık, giyim, cinsellik gibi konularda sıkça denetim altına alınsa da, erkekler de askerlik, duygusal ifade kısıtlamaları ve beden algısı gibi konularda beden politikalarının etkisi altındadır. Ayrıca, LGBTQ+ bireyler, engelliler ve yaşlılar gibi gruplar da beden politikalarının farklı biçimlerinden etkilenirler.
Beden politikaları, bireylerin bedenleri üzerindeki kontrolünü sınırlayabilir. Örneğin, kürtajın yasaklanması, bireyin üreme hakkını kısıtlar. Benzer şekilde, belirli kıyafetlerin zorunlu kılınması veya yasaklanması, bireyin ifade özgürlüğünü engeller. Bu tür politikalar, bireylerin bedenleri üzerindeki özerkliklerini azaltarak, özgürlüklerini sınırlar.
Beden politikalarına karşı mücadelede çeşitli stratejiler kullanılabilir:
Hukuki mücadele: Hak ihlallerine karşı yasal yollarla mücadele etmek.
Eğitim ve farkındalık: Toplumda beden politikalarının etkileri hakkında bilinç oluşturmak.
Sanat ve medya: Beden politikalarını eleştiren sanat eserleri ve medya içerikleri üretmek.
Toplumsal hareketler: Kolektif eylemlerle beden politikalarına karşı durmak.
Bu stratejiler, beden politikalarının etkilerini azaltmada ve bireylerin bedenleri üzerindeki kontrolünü artırmada etkili olabilir.
Beden politikaları, tarihsel süreçte çeşitli biçimlerde ortaya çıkmıştır. Örneğin, Orta Çağ’da kadınların doğurganlıkları üzerinde kilise ve devletin sıkı denetimi vardı. Modern dönemde ise tıp ve bilim, bedenleri sınıflandırma ve normlara uydurma aracı olarak kullanıldı. Bu süreçte, bedenler üzerindeki kontrol mekanizmaları çeşitlenmiş ve derinleşmiştir.
Günümüzde beden politikalarıyla ilgili birçok tartışma mevcuttur:
Trans bireylerin hakları: Cinsiyet kimliği ve ifadesi üzerindeki toplumsal ve yasal kısıtlamalar.
Estetik normlar: Medya ve moda endüstrisinin dayattığı beden standartları.
Üreme hakları: Kürtaj ve doğum kontrolü üzerindeki yasal düzenlemeler.
Sağlık politikaları: Engelli bireylerin sağlık hizmetlerine erişimi ve bedenlerinin tıbbileştirilmesi.
Bu tartışmalar, beden politikalarının bireyler üzerindeki etkilerini ve toplumsal yansımalarını gözler önüne serer.
Kitap Dünyasında:
Susan Bordo – Unbearable Weight: Kadın bedeni, diyet kültürü ve toplumsal baskılar üzerine.
Paul B. Preciado – Testo Junkie: Translık, farmasötik iktidar ve biyopolitika üzerine radikal bir deneysel metin.
Judith Butler – Cinsiyet Belası: Bedenin toplumsal olarak inşa edildiği ve performatif olduğu fikri.
Sinemada ve Dizilerde:
The Handmaid’s Tale (2017–): Doğurganlık ve beden kontrolü üzerine distopik bir anlatı.
GATTACA (1997): Genetik mühendisliğin beden üzerindeki tahakkümünü tartışan bilimkurgu.
Titane (2021): Bedenin norm dışı hallerine, şiddet ve cinselliğe dair sınırları zorlayan bir film.
Video Oyunlarında:
Cyberpunk 2077: Biyoteknolojiyle yeniden tasarlanabilen bedenlerin sınıfsal farklılıklar üzerinden okunması.
Hellblade: Senua’s Sacrifice: Psikoz ve travma ile beden-algı ilişkisini sorgulayan çarpıcı bir deneyim.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Marina Abramović – Rhythm serileri: Bedenin sınırlarını ve seyirciyle olan ilişkisini test eden performanslar.
Dans, beden politikalarının sahnede en doğrudan yansıtıldığı alanlardan biridir; beden dili, itaat ve özgürlük arasında salınır.
Beden politikaları, “benim bedenim, benim kararım” söyleminin ötesine geçer. Çünkü karar çoğu zaman bireyin değil, normların, ideolojilerin, geleneklerin ve devletin olur. Modern çağda beden, bir yandan teknolojik olarak güçlendirilirken (estetik cerrahi, hormon tedavileri), öte yandan disipline edilir, filtrelenir, ölçülür. Bugün bedenin özgürlüğü, yalnızca bireysel değil; toplumsal bir mücadele alanıdır.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki başlıklara da göz atabilirsiniz:
► BİYOPOLİTİKA
► FEMİNİZM
► QUEER TEORİ
► ESTETİK
► İTAAT
