HERHANGİ bir kültürel, etnik, aşiretsel, dinî, ırksal grubun ülke sınırlarından ayrı bir otonom ya da özerklik talebini içeren terim; bu görüşten yola çıkan hareket.
Başka bir ifadeyle: Ayrılıkçılık, yaşadığı devlet içerisinde dil, din, kültür, etnik kimlik ve etnik köken gibi belli başlı birtakım özellikleriyle kendisini farklı gören etnik grubun, bağımsız ya da en azından özerk bir yapıya kavuşmak için giriştiği harekete verilen isim.
Günümüz dünyasında 180’den fazla devlet olmasına rağmen, bu devletlerin çok az bir kısmı
etnik açıdan homojen bir nüfus yapısına sahiptir. Bu ülkelere, Azerbaycan, Güney Kore, Libya,
Portekiz Cumhuriyeti, Tunus ve Macaristan örnek olarak gösterilebilir.
Literatürde, milliyetçilik ve bu bağlamda ortaya çıkan ayrılıkçı hareketler gibi konuların vadesinin dolduğuna dair kanı bulunmasına karşılık, günümüzde devam etmekte olan bazı ayrılıkçı hareket örneklerinde görülebileceği gibi, milliyetçilik kılık değiştirmiş olsa da günümüzde hâlâ etkisini hissettirmektedir.
Bu hareketlerin ortaya çıkmasında etnik azınlığı içerisinde barındıran devletin söz konusu gruba karşı yürütmüş olduğu dil ve din yasağı, soykırım gibi politikalar da etkili olmaktadır. Söz konusu unsurlardan birini veyahut da birden fazlasını kendisine motivasyon kaynağı yapan ayrılıkçı gruplar, yaşamakta oldukları ülkede herhangi bir müdahale olmadan, sahip oldukları farklılıkları korumak, buna ilave olarak grup özerkliklerini artırmak ve yerel yönetişim yapılarındaki karar süreçlerinde etkili olmak adına bağımsızlığa kadar varan mücadelelere girmektelerdir. Uluslararası arenada yaptırım gücüne sahip aktörlerin dikkatlerini çekip, desteklerini de kazanan etnik grubun amacına ulaşma olasılığı artmakta, ayrılmak istenilen devleti ise zor bir durumda bırakmaktadır.
Ayrılıkçılık teorisi genellikle kimlik siyasetinin bir sonucu olup, bazı sosyal grupların veya siyasi örgütlerin haksızlığa uğradığı söylemleri ile şekillenir. Bu gruplar egemen gruplara, iktidarlara veya hükümetlere sıklıkla kendi kimliklerinin korunmasını ve geleceklerinin tayin haklarının kendilerine verilmesini isterler. Tüm bunlarla birlikte ekonomik ve siyasi talepler ve bunlara bağlı faktörler, ayrılıkçı hareketlerin güçlenmesinde kritik önem taşırlar.
Ayrılıkçı taleplerin farklı yorumlanmaları sebebiyle değişik formüller de üretilmiştir. Federasyon, konfederasyon, özel idari bölge, dominyon gibi örnekler bunlardan bazılarıdır.
