Bazen bir çarpıntı, bazen bir iç sıkıntısı… Anksiyete, sebebi belli olmayan ama etkisi derin bir bekleyiş hâlidir.
Anksiyete, kelime kökeniyle Latince anxietas (endişe, kaygı) sözcüğünden türetilmiştir ve ruhsal sağlık alanında, kişinin ortada gerçek bir tehdit olmaksızın yoğun korku, huzursuzluk ve tedirginlik yaşadığı bir durumu tanımlar. Günlük dilde çoğu zaman “kaygı bozukluğu” ya da “iç sıkıntısı” olarak anılır. Ancak anksiyete, sadece bir duygu durumu değildir; bedensel belirtileri, düşünsel tıkanmaları ve davranışsal sonuçlarıyla bütünlüklü bir varoluş hâlidir.
Bu durum, kişide yoğun düşünceler, geleceğe dair belirsizlik algısı, panik hissi, kalp çarpıntısı, nefes darlığı, mide sorunları ve kas gerginliği gibi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Anksiyete, hafif bir tedirginlikten yoğun bir kriz hâline kadar uzanan bir spektrumda seyreder.
Anksiyete çağlar boyunca farklı biçimlerde adlandırılmıştır: Antik dönemlerde “melankoli” ya da “hüznün kara saati”, Orta Çağ’da “şeytanın vesvesesi”, 19. yüzyılda ise “sinirsel zayıflık” ya da “nevroz” gibi ifadelerle tanımlanmıştır. Ancak 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren psikiyatri literatüründe “anksiyete bozukluğu” ifadesi yerleşiklik kazanmıştır.
Modern çağla birlikte, bireyin yalnızlaşması, performans beklentisinin artması ve geleceğe dair belirsizliklerin çoğalması, anksiyeteyi toplumsal bir fenomen hâline getirdi. Özellikle kentleşme, dijitalleşme ve sosyal medya gibi gelişmeler, bireyin sürekli tetikte olmasını, görünürlük baskısı altında yaşamasını ve gerçeklikle olan bağlarını sorgulamasını beraberinde getirdi. Bu da anksiyeteyi yalnızca bir sağlık meselesi değil, bir çağın ruhu hâline getirdi.
Anksiyete, biyolojik yatkınlık, çocukluk deneyimleri, kişilik yapısı ve çevresel stres etmenlerinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkar. Genetik olarak anksiyeteye eğilimli bireyler, stresli yaşam olaylarına daha hassas tepki verirler. Ayrıca aşırı korumacı ebeveynlik, erken dönem travmalar ya da sürekli eleştiriye maruz kalmak gibi etmenler, anksiyetenin zeminini hazırlayabilir.
Anksiyete yalnızca zihinsel bir durum değildir; bedensel tepkilerle iç içe geçmiştir. Sürekli tetikte olma hâli, vücudu sanki gerçek bir tehlikeyle karşı karşıyaymış gibi alarma geçirir. Bu da kortizol ve adrenalin gibi stres hormonlarının sürekli yüksek düzeyde salgılanmasına yol açar. Sonuç olarak bağışıklık sistemi zayıflar, sindirim sistemi bozulur, kaslar kasılır, uyku düzeni bozulur ve kronik yorgunluk oluşabilir.
Evet, hem olumlu hem olumsuz etkileri olabilir. Bazı sanatçılar, yazarlar ve düşünürler anksiyeteyi yaratıcı süreçlerinin bir parçası olarak tanımlar. Kaygı, derin bir içe bakış ve yoğun bir farkındalık yaratabilir. Ancak kronik hâle geldiğinde zihinsel üretimi tıkar, karar verme süreçlerini bozar ve motivasyonu düşürür. Dolayısıyla doz ve bağlam belirleyicidir.
Hayır, çünkü anksiyete aynı zamanda hayatta kalma içgüdüsünün bir parçasıdır. Belli düzeyde kaygı, tehlikelere karşı hazırlıklı olmamızı sağlar. Hedef, anksiyeteyi tamamen yok etmek değil, onunla baş etmeyi öğrenmektir. Psikoterapi, meditasyon, egzersiz, sosyal destek ve gerekirse farmakolojik müdahale ile anksiyete yönetilebilir bir duruma getirilebilir.
Çünkü belirsizlik çağındayız. İş güvencesizliği, iklim krizi, savaşlar, ekonomik çalkantılar ve dijital akışın bitmeyen uyaranları genç kuşaklarda sürekli bir “yetişememe” ve “yetersizlik” duygusu doğuruyor. Eğitim sistemlerinden kariyer beklentilerine kadar birçok unsur, bireyleri sürekli bir rekabet ortamında tutuyor. Bu da anksiyetenin sistematik bir hâl almasına yol açıyor.
Kitap Dünyasında:
– Kaygı Çağı (Scott Stossel): Anksiyetenin bireysel ve toplumsal boyutlarını irdeleyen kişisel/akademik bir anlatı.
– The Bell Jar (Sylvia Plath): Psikolojik rahatsızlıklarla mücadele eden bir kadının içsel çöküşünü anlatır.
– Anksiyete Üzerine (Freud): Kaygı teorisinin psikanalitik temellerine dair klasik bir metin.
Sinemada ve Dizilerde:
– Black Swan (2010): Mükemmellik takıntısı ve kaygının kişilik bölünmelerine yol açması.
– BoJack Horseman (Netflix): Anksiyete, depresyon ve geçmiş travmalarla boğuşan bir karakterin animasyonla anlatılan derin portresi.
– The Hours (2002): Psikolojik sıkışmışlık, yazarlık ve kadınlık temaları etrafında örülen bir kaygı hikâyesi.
Video Oyunlarında:
– Hellblade: Senua’s Sacrifice: Psikoz ve anksiyete gibi psikolojik durumları anlatan yenilikçi bir anlatı evreni.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
– Sarah Kane’in 4.48 Psikozu, içsel çöküş ve kaygının neredeyse sözcüklere sığmayan bir temsili.
– Tracey Emin’in “My Bed” adlı yerleştirmesi, zihinsel rahatsızlıklarla dolu bir yaşamın görsel ifadesi.
Anksiyete, insanın kendi kendine açtığı bir parantezdir: Düşünceyle hissin, gerçeklikle vehmin arasındaki ince çizgide yürümek gibidir. Sadece ruhsal bir hastalık değil, aynı zamanda bir farkındalık biçimi, çağın ruhunu anlamanın da anahtarıdır. Modern birey için anksiyete, hem bir uyarı hem bir tanıdır: Ne kadar yalnız, ne kadar tetikte ve ne kadar canlı olduğumuzu gösterir.
► MELANKOLİ
► DİJİTAL MAHREMİYET
► SOSYAL FOBİ
► KIRILGANLIK
► ZAMANIN RUHU
