Kadın ruhunda yaşayan bir erkek; erkek ruhunda saklı bir kadın… Jung’a göre her insan içinde karşıt cinsin izini taşır. Anima ve animus, yalnızca psikolojik figürler değil, ruhun aynadaki yansımalarıdır.
Carl Gustav Jung’un analitik psikolojisinde, anima ve animus, her bireyin bilinçdışı dünyasında taşıdığı karşıt cinsiyetli arketiplerdir.
Anima, erkek bireyin iç dünyasında yer alan kadın imgesidir.
Animus ise kadın bireyin iç dünyasında var olan erkek imgesidir.
Bu arketipler, yalnızca cinsel kimliğin yansıması değil; bireyin duygusal, düşünsel ve sezgisel yönlerinin tamamlayıcısıdır.
Jung’a göre kişilik tamlığı (individuation), ancak bireyin kendi içindeki anima ya da animus ile yüzleşmesi ve onu bütünlemesiyle mümkündür.
Jung, Freud’un libido merkezli teorilerinden farklı olarak, bilinçdışını kolektif bir hafıza alanı olarak düşünür.
Anima ve animus, bu kolektif bilinçdışının arketipsel figürleri arasında yer alır.
Jung, bu kavramları geliştirirken mitoloji, din, sanat ve edebiyat gibi alanlardan da yoğun biçimde faydalanır.
Anima, erkeğin sezgileriyle, duygularıyla, içsel yaratıcılığıyla bağlantı kurmasını sağlar.
Sanat, şiir, şefkat gibi alanlarda belirginleşir.
Bastırıldığında ise melankoli, öfke ya da duygusal soğuklukla sonuçlanabilir.
Animus, kadının düşünsel yönünü, karar alma gücünü, mantıksal analizini temsil eder.
Bastırıldığında dogmatizm, eleştirellik ya da katı düşünce kalıplarına dönüşebilir.
Jung’a göre bu figürlerle barışık olmak, bireyin hem kendi cinsiyetinden hem de karşıt cinsiyetten gelen içsel kaynaklara erişimini sağlar.
Evet, Jung’a göre her birey, cinsiyetinden bağımsız olarak içinde karşıt cinsiyetin arketipsel izlerini taşır.
Erkeklerde anima; kadınlarda ise animus kolektif bilinçdışının evrensel yapılarıdır.
Bu figürler her bireyde bulunur ancak bastırılmış olabilir, henüz fark edilmemiş olabilir ya da sadece rüya, sanat, travma gibi anlarda su yüzüne çıkıyor olabilir.
Kısacası bu yapılar sadece “bazı insanlarda” değil, herkeste vardır.
Bu arketipler, kişinin duygusal ilişkilerinde, seçimlerinde, kriz anlarında ya da yaratıcı faaliyetlerinde kendini gösterir.
Bir erkeğin aşırı romantik ideallere kapılması, sık sık “ulaşılamaz kadın”lara âşık olması, anima etkisiyle açıklanabilir.
Bir kadının içsel olarak fazla dogmatik, eleştirel ya da buyurgan bir dil geliştirmesi, animus’un gölgesi olabilir.
Aynı zamanda bu figürlerle sağlıklı ilişki kurmak, bireyin sezgi (anima) ya da mantık (animus) potansiyellerini olumlu şekilde kullanmasını sağlar.
Evet, bu figürlerin bastırılması bireyin iç dünyasında dengesizlik yaratabilir.
Anima bastırıldığında erkek birey duygularını tanıyamaz, empati kurmakta zorlanır, içsel yalnızlık yaşar.
Animus bastırıldığında ise kadın birey özgür düşünce geliştirmekte zorlanır, fikirlerini ifade etmede çekingen kalabilir.
Uzun vadede bu bastırmalar nevrotik semptomlara, yaratıcı blokajlara ya da ilişki sorunlarına yol açabilir.
Anima ve animus, Jung’a göre arketipsel temelde evrenseldir; ama her birey onları kişisel ve kültürel deneyimleriyle şekillendirir.
Örneğin bir Türk erkeğinin anima imgesi, Batı’daki bir erkekten farklı sembollerle dolu olabilir:
anne, öğretmen, sevgili, mitolojik ya da dini kadın figürleri…
Yani “çekirdek yapı” evrensel olsa da, içerik yerel ve bireyseldir.
Bu yüzleşme çoğunlukla rüyalarda, ilişkilerde, içsel krizlerde ya da yaratıcı süreçlerde kendini gösterir.
Jung, bu süreci “individuation” yani kişilik bütünlenmesi olarak adlandırır.
Kimi zaman bu karşılaşma bir rüyada simgesel bir kadın/erkek figürüyle olur, kimi zaman hayatımıza giren biri bize içimizde bastırdığımız yönleri aynalar.
Bu figürlerle yüzleşmek, bireyin kendini tanımasında büyük bir adımdır. Ama bu kolay değil; çünkü bu arketipler çoğu zaman gölge yönlerimizi de açığa çıkarır. Cesaret, farkındalık ve sabır gerektirir.
Kitap Dünyasında:
“Kırmızı Kitap” (C.G. Jung) – Jung’un anima figürüyle yüzleşmelerine dair içsel yolculuklarının simgesel anlatımı.
“Kadınlar Rüyalar ve Ejderhalar” (Marion Woodman) – Kadınların içsel erkekle (animus) kurdukları ilişkinin dönüşümü.
Sinemada ve Dizilerde:
“Fight Club” – Tyler Durden, ana karakterin animus’unun yıkıcı bir dışavurumu.
“Her” (2013) – Erkek karakterin sanal sevgilisi, anima figürünün çağdaş bir yorumu olarak okunabilir.
“Black Swan” – Ana karakterin anima-animus çatışmasını ve ikiliğini görselleştiren çarpıcı bir anlatı.
Oyun Dünyasında:
“Persona” serisi – Jung’un arketiplerinden esinlenen bir evrende anima ve animus, karakterlerin iç dünyası olarak karşımıza çıkar.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
Psikodrama, çağdaş dans ve bilinçdışı temalı görsel sanatlarda anima/animus figürleri sıklıkla eril/dişil çatışmalarla sahnelenir.
Anima ve animus, yalnızca psikolojik figürler değil, her bireyin içsel bütünlüğünü tamamlayan arketiplerdir.
Toplumsal cinsiyet rollerinin ötesinde, insanın hem duygu hem düşünce evrenine açılan geçitlerdir.
Bir erkek, içindeki kadını tanımadıkça eksiktir; bir kadın, içindeki erkeği kabullenmedikçe tamamlanamaz. Ve bu tamamlanma, ancak cesaretle bakıldığında görünür olur.
Bu madde ilginizi çektiyse aşağıdaki maddelere de göz atabilirsiniz:
