TARİHLENDİRMEDE yanılgı içinde bulunma, tarih yanılgısı.
Anakronizm, kişi, nesne veya olayların kendi gerçek zaman ve mekânlarından kopartılıp farklı bir çerçeveye oturtulması olarak değerlendirilmektedir. Anakronizm; edebiyatta kasıtlı olarak abartı, propaganda, komedi veya şok amacıyla da kullanılabilir.
Bu durum genellikle bir tarihi olgunun var olmadığı bir dönemde varmış gibi düşünülmesi ve yansıtılması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu anlamıyla anakronizm bariz bir tarihsel yanılgıya işaret eder. Tarih eserlerinin yanı sıra, edebiyatta, görsel sanatlarda ve sinemada bu duruma sıklıkla rastlanmaktadır.
Anakronizm, özellikle de olgusal anakronizm, çoğu kez tarihçinin özensizliği, yetersizliği veya ideolojik tutumundan kaynaklanan hata ve yanılgılarından doğmaktadır. Fakat bazı durumlarda anakronizm tarih yazımının doğasından kaynaklanan, kaçınılması oldukça güç bir sorun şeklinde ortaya çıkabilir. Çünkü tarih yazımında bugün ile geçmiş arasında kaçınılamaz bir ilişki vardır
Anakronizm kaça ayrılır?
Olgusal, dilsel ve yaklaşımsal olmak üzere üç anakronizm türü mevcuttur.
Birkaç anakronizm örneği:
1352 ve 1430 yılları arasında yaşayan Hacı Bayram-ı Velî’nin Fatih Sultan Mehmet’in babası 2.Murat’a “İstanbul’un fethi bizim köse(Akşemsettin) ile şu beşikteki bebeğe (2.Mehmet) nasip olacak” dediği rivayet edilmiştir. Hacı Bayram-ı Velî vefat ettikten 2 yıl sonra Fatih Sultan Mehmet’in doğduğu tarihi bilgilerden teyit edilmektedir. Tarihsel açıdan değerlendirme yapıldığında bu bilginin söylendiği döneme ait olmadığı gözlemlenmektedir.
Anakronizm örneklerinden bir diğeri de Mithat Paşa’nın sözüdür. 2.Abdülhamit’in tahtan indirilmesinden sonra Mithat Paşa’nın “Biz sadece Abdülhamit’i yıkmaya odaklandık onu hiç düşünmemiştik” dediği iddia edilmiştir. Kronolojik açıdan bakıldığında 2.Abdülhamit 1909 yılında tahttan indirilmiştir. 1909 tarihinden 25 yıl önce vefat ettiği bilinen Mithat Paşa’nın bu sözü söyleme ihtimali bulunmamaktadır.
