Kendini yitirmenin en huzurlu, en üretken biçimi: Akış. Zamanın, benliğin ve çabanın ortadan kalktığı eşik anı…
Akış Nedir?
“Akış” ya da özgün kavramıyla flow, psikolog Mihaly Csikszentmihalyi tarafından tanımlanan ve bir kişinin yaptığı işe tam anlamıyla odaklanarak zamanın, dış dünyanın ve hatta benliğinin farkında olmadan işine gömüldüğü psikolojik bir hâli anlatır. Bu durumda kişi ne çok kolay ne de imkânsız bir işle meşguldür; uğraştığı şey hem anlamlı hem de tam kapasitesini zorlayacak ölçüde karmaşıktır. Akış anlarında kişi, motivasyonunu dışsal değil içsel kaynaklardan alır ve yaptığı şeyin kendisi ödül hâline gelir.
Akış durumuna nasıl girilir?
Akış, genellikle belli koşullar altında ortaya çıkar: Belirli bir hedef, yeterli beceri düzeyi, net geri bildirim ve dikkat dağıtıcı unsurlardan arındırılmış bir ortam. Bir satranç oyuncusu oyuna gömüldüğünde, bir yazar saatlerce yazdığında ya da bir cerrah ameliyat sırasında zamanı unuttuğunda bu hâl yaşanır. Anahtar unsur, bireyin yetkinliğini sınayan ama onu ezmeyen bir uğraş içinde olmasıdır. Gereğinden kolay işler sıkıcılığa, fazla zorlayıcı olanlar ise kaygıya yol açar.
Akış yaşantısı neden bu kadar tatmin edicidir?
Çünkü akış sırasında kişi kendini kaybetmez, tam tersine “yeniden bulur.” Egonun geri çekildiği, benliğin dağıldığı bu süreçte birey içsel bir bütünlük hisseder. Zihinsel kaynaklar tüketilmeden odaklanılır, içsel bir denge kurulur ve zamanın akışıyla uyumlanma sağlanır. Bu yüzden akış, sadece performansı değil aynı zamanda kişisel tatmini ve mutluluğu da artırır.
Akış deneyimi meslekten bağımsız mıdır?
Evet. Akış, sanatçılar, sporcular, yazılımcılar, mühendisler ya da öğretmenler gibi yaratıcı ve üretici bireylerde daha sık görülse de herhangi bir meslek grubunda, hatta gündelik yaşam içinde de yaşanabilir. Bahçe düzenlemek, yemek pişirmek ya da çocukla oyun oynamak gibi eylemler de uygun koşullar sağlandığında akış hâline dönüşebilir. Esas olan, bireyin yaptığı işe dikkat, anlam ve beceri düzeyiyle bütünlenmesidir.
Modern çağda akış neden bu kadar zorlaştı?
Sürekli bildirimlerin, bölünmüş dikkatlerin ve anlık tatminlerin çağında yaşamak, akışın önündeki en büyük engellerden biri. Ayrıca günümüz iş kültürü “çoklu görev” (multitasking) becerisini yücelttiğinden, bireyin tek bir işe kendini vermesi neredeyse lüks hâline geldi. Bu nedenle akış, günümüzde hem daha nadir hem de daha kıymetli bir ruh hâline dönüşmüştür.
Popüler Kültürde Akış
Kitap Dünyasında:
– Mihaly Csikszentmihalyi – Flow: The Psychology of Optimal Experience: Kavramı ortaya atan kuramsal temel eseri.
– Cal Newport – Deep Work: Akışın çağdaş iş dünyasındaki karşılığını araştıran bir manifesto.
– Steven Kotler – The Rise of Superman: Aksiyon sporları üzerinden akışın sınırlarını zorlayan bireyleri inceler.
Sinemada ve Dizilerde:
– Whiplash (2014): Bir müzisyenin akış ile takıntı arasında gidip gelen zihinsel yolculuğu.
– The Queen’s Gambit (2020): Satranç oyunları sırasında yaşanan yoğun odaklanma hâli.
– Black Swan (2010): Sanatla gelen akış, yıkım ve dönüşüm ilişkisi.
Video Oyunlarında:
– Tetris Effect, Journey, Celeste: Oyuncuyu zaman ve mekânın ötesine taşıyacak akış deneyimi sunar.
– Ritme dayalı oyunlar ya da puzzle temelli ilerleyen oyunlarda akış yaşanması yaygındır.
Tiyatro ve Diğer Sanat Alanlarında:
– Doğaçlama tiyatro, canlı resim yapma, uzun soluklu performanslar ve çağdaş danslar, akış hâlinin bedenle ifadesidir.
Genel Değerlendirme
Akış, yalnızca bireysel verimlilik ya da başarı için değil, insanın kendiyle ve yaptığı işle barışık hissetmesi için de gereklidir. Özellikle çağımızda, dikkat dağınıklığı ve sürekli meşguliyet arasında sıkışmış bireyin yeniden kendini hissetmesi için bir kapıdır. Üstelik üretkenliğin romantize edildiği bir kültürde, akış sadece işlevsel değil aynı zamanda varoluşsal bir alan sunar. Yani mesele sadece işini iyi yapmak değil, o anı yaşayarak iyi hissetmektir.
Velev’den İlgili Maddeler
► ZAMANIN RUHU
► PSİKOSOMATİK
► YENİLENEBİLİR ENERJİ
► BEDEN – İNSANIN İLK VE SONSUZ EVİ
► ANTI-KAHRAMAN
