Adli psikoloji, psikoloji bilimindeki verilerin hukuki alana uygulanması olarak tanımlanabilir. Oldukça yeni olan ve gittikçe gelişen bu uzmanlık dalı, “Adalet psikolojisi” olarak da adlandırılır.
Adli psikolojide, suç işleyen bireylerin kişilik yapıları tahlil edilir ve ruhsal çözümlemeleri yapılarak suçla olan bağlantıları ele alınır. Bireyin psikolojik yapısı incelenerek, onu suça iten etkenler ortaya çıkarılır. Adli psikologlar, suçluluğa neden olan faktörlerin tespitinde ve suçların azalması için gerekli önlemlerin alınması gibi görevleri de üstlenirler.
Sanıkların psikolojik değerlendirmeleri bir bütün olarak ele alınır. Zeka, kişilik, bellek testleri uygulanır. Ruhsal hastalıklarının tespiti için depresyon ve kaygı düzeyini belirleyen testler yapılır. Suçlunun psikolojik profili değerlendirilirken göz önünde bulundurulan etkenler şöyle sıralanır: Suçlunun cinsiyeti, yaşı, medeni durumu, eğitim düzeyi, ekonomik durumu, polis sorgulamasına tepkisi, cinsel olgunluk seviyesi, geçmişte kayıtlara geçmiş suçları vb.
Suçluların kişilik profilleri oluşturulurken genellikle projektif testlerden yararlanılır. Projektif testlerin temel unsurları kelime, resim ve şekillerden oluşur. Yaygın olarak kullanılan projektif testlerden birkaçı şunlardır: Tematik Algı Testi, Rorschach Mürekkep Testi, Beier Cümle Tamamlama Testi, Jung’un Çağrışım Deneyi (Kelime Çağrışım Testi), Michigan Resim Testi, Louısa Duss Psikanalitik Hikâyeler Testi. Minesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI) profilleri de çok tercih edilir.
Adli psikolog, akıl hastalarının suç işlerken bilinç düzeyinin belirlenmesinde ve ceza alıp almaması konusunda gerekli raporların hazırlanmasında görev alır. Ayrıca, cezayı gerektirici suçlar işleyen çocukların, cezai sorumluluk taşıyıp taşımadıklarını inceler. Yani çocuğun işlediği suçun ne kadar bilincinde olduğunu ve zekâsının cezai sorumluluk alabilecek düzeyde olup olmadığını araştırır. Aynı zamanda evlenme, boşanma, vesayet, koruma, satış, hukuki ehliyet gibi medeni konularla ilgili çalışmalar yapar. Bireyin bu gibi işleri yapabilecek zihinsel ve ruhsal yeterliliğe sahip olup olmadığını saptamaya çalışır. Mahkeme, hukuki birçok konuda bilirkişi olarak görüşlerine başvurur. Adli gözlem sürecinde, adli psikolog, psikiyatr, sosyal hizmet uzmanı, infaz personeli gibi uzmanlarla oluşturulan ekipte görev alır.
Adli psikologların psikoloji eğitiminden sonra yüksek lisans veya doktora düzeyinde hukuk eğitimi almalarını gerekli gören uzmanlar vardır. Ülkemizde bu alanda yeterince psikolog olmadığı için, adli psikolojide çalışan ve mahkemelere bilirkişi olarak çağrılan psikologlardan “hukuk eğitimi almış olma” koşulu aranmamaktadır. Bazı psikologlar, psikoloji lisansından sonra adli tıp enstitüsünde veya hukukta yüksek lisans ve doktora eğitimi alarak adaletle ilgili alanlarda çalışırlar. Adli psikologlar, ıslahevlerinde, hapishanelerde, adli tıp enstitülerinde, hukuk uygulama birimlerinde ve mahkemelerde çalışırlar.
Adli psikologlar çalışmalarıyla, ilgili davalarda mahkemenin daha kısa sürede sonuçlanmasında ve olayların daha çabuk aydınlanmasında etkin rol oynarlar. Ayrıca birçok davada hâkimlere karar verme sürecinde yardımcı olurlar. Adli psikologların yaptıkları çalışmalardan birkaçı şöyle özetlenebilir:
1. Velayet davalarında ebeveynlerin psikolojik yapılarını inceleyerek, hangi ebeveynin velayeti almaya daha uygun olduğunu belirlemeye çalışırlar.
2. Susmayı tercih eden ve mahkemelerde ifade vermemek için direnen suçlularla ilgilenip, ifade vermelerini sağlarlar.
3. Suçlunun zihinsel kapasitesinin kendisini mahkemede savunacak yeterlilikte olup olmadığını belirler.
4. Çocuk ve yetişkin tanıkların, tanıklık edebilecek zihinsel ve ruhsal yeterliliğe sahip olup olmadıklarını saptarlar.
5. Suçlu çocukların, işledikleri suçların farkında olup olmadıklarını araştırırlar.
6. Suçluları, yargılama için yeterlilik, ceza sorumluluğu ve infaz için yeterlilik yönünde psikolojik olarak değerlendirirler.
7. Suçları ispatlanamamış zanlıların gerçekten suçlu veya suçla ilişkilerinin olup olmadıklarına yönelik psikolojik araştırmaları yaparlar.
8. Suçlu çocukların ıslahına çalışırlar.
9. Ruhsal hastalığı olan suçlu yetişkinlerin, tedavisinde görev alırlar.
